خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری: از روزهای آخر بهمن که یک مدیر وزارت بهداشت در قاب تلویزیون ظاهر شد و اعلام کرد پای ویروس کرونا به ایران باز شده است بیش از چهار ماه می‌گذرد و همچنان محققان در همه جای دنیا اندرخم پیچیدگی‌های ویروس قرار دارند. روزانه اخبار و اطلاعات زیادی از واکسن، دارو، ماسک و تجهیزات درباره مقابله با کروناویروس منتشر می‌شود و آنچه در این میان جای خالی خود را نشان می‌دهد این است که این ویروس که از خانواده کرونا و سارس نشأت می‌گیرد بالاخره چیست و چه ماهیتی دارد و دقیقاً چگونه باید با آن برخورد کرد.
لزوم شناخت کروناویروس به عنوان پدیده‌ای منحصر بفرد
ناشناخته ماندن یک پدیده به ترس از آن پدیده منجر می‌شود و هر آنچه یک موضوعی ناشناخته‌تر باقی بماند ترس از آن بیشتر می‌شود. اما در مقابل خطر این موضوع هم وجود دارد که ناشناخته ماندن یک پدیده به بی اهمیتی و بی توجهی به آن منجر شود. شیوع کروناویروس با این میزان همه گیری در کل جهان هستی پدیده‌ای منحصر بفرد در روزگار ما است که شناخت این پدیده را بیش از گذشته اهمیت می بخشد.
از همین رو برای مقابله با پدیده‌ای با این درجه از اهمیت که تمام زندگی انسان‌ها را از ماه‌ها پیش تحت تأثیر قرار داده است، بیش از گذشته نیاز به فعالیت علمی و تحقیقاتی وجود دارد و البته به موازات آن نیاز به اطلاع رسانی دقیق این نتایج تحقیقاتی از سوی یک منبع و مرجع معتبر نیز احساس می‌شود.
الگوهای ابتلاء باید در هر کشوری مشخص شود
از آنجا که این بیماری اشکال و تظاهرات مختلفی دارد، لزوم تحقیقات بومی و مرجع و منبع موثق علمی برای ارائه نتایج تحقیقات علمی در کشور را بیش از پیش مهم می‌سازد. دکتر حمید سوری دکتری تخصصی اپیدمیولوژی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌گوید الگوهای اپیدمی کرونا در کشورهای مختلف با یکدیگر متفاوت است و وقتی شاخص تب در کشور ما ۴۰ درصد و در چین ۷۵ درصد است، بنابراین ایجاب می‌کند که الگوهای ابتلاء در کشور شناسایی شده و از افراد جامعه بر اساس این الگوها محافظت شود.
این اپیدمیولوژیست درباره عوامل مؤثر در طول مدت اپیدمی‌ها توضیح می‌دهد: طول مدت اپیدمی‌ها به قدرت، سرعت انتشار و میزان عفونت زایی عامل بیماری زا، تمهیدات انسان‌ها و امکانات و فرصت‌های جامعه برای مقابله با بیماری بستگی دارد. به همین خاطر در بعضی از کشورها مانند کره جنوبی مدت اپیدمی کووید ۱۹ کوتاه‌تر است اما در برخی جوامع مانند ایتالیا و ایران اپیدمی ماه‌ها طول می‌کشد.
از زمان اعلام موضوع شیوع کروناویروس، محققان زیادی در نقاط مختلف تحقیقات خود را بر روی این موضوع متمرکز کردند و حوزه تحقیقات در ایران نیز به تبع آنها موضوع کرونا ویروس را در اولویت‌های کاری خود قرار داد. در زمستان ۹۸ و بهار ۹۹ از سوی وزارت بهداشت اولویت‌های تحقیقاتی برای محققان ارائه و از آنها خواسته شد در جنبه‌های مختلف این پدیده به تحقیق بپردازند.
جای خالی مرجع آگاهی بخشی درباره رفتارشناسی ویروس کرونا
کشور ما تاکنون در زمینه تحقیق و اطلاع رسانی نتیجه تحقیقات محققان داخلی درباره درمان کرونا تا حدود زیادی به خوبی عمل کرده و اطلاع رسانی نتایج این تحقیقات در پروسه درمان، اثربخشی مؤثر یا غیر مؤثر داروها نیز تا حدود زیادی از سوی مراجع علمی موثق انجام شده است اما برای پیشگیری و جلوگیری از شیوع هر چه بیشتر کرونا در کشور، نیاز به آگاهی از رفتار، خصوصیات و ویژگی‌های ویروس نیز احساس می‌شود به ویژه زمانی که با گذشت ۴ ماه از ورود کرونا به ایران هنوز مرجع و منبع مشخصی مسئول اطلاع رسانی درباره این موضوع نشده و به نوعی بلاتکلیفی در این زمینه احساس می‌شود.
وزارت بهداشت در اولویت‌های تحقیقاتی خود موضوع شکاف دانشی در علوم اجتماعی در پاسخ به اپیدمی کروناویروس را مورد توجه قرار داده و از محققان خواسته است موضوع «نقش رسانه و چالش‌های اطلاع رسانی و ارتباط بهتر با جامعه» را مورد بررسی قرار دهد اما خود به عنوان مرجع و منبع معتبر اطلاع رسانی درباره اطلاع رسانی صحیح علمی به درستی عمل نکرده است نکته جالب توجه این است که وزارت بهداشت در اولویت‌های تحقیقاتی خود موضوع شکاف دانشی در علوم اجتماعی در پاسخ به اپیدمی کروناویروس را مورد توجه قرار داده و از محققان خواسته است موضوع «اعتماد، نقش رسانه و ارتباط آن با همه گیری کرونا، چالش‌های اطلاع رسانی، شبکه‌های مجازی و ارتباط بهتر با جامعه» را مورد بررسی قرار دهد اما خود به عنوان یک مرجع و منبع معتبر اطلاع رسانی، درباره موضوع اطلاع رسانی صحیح علمی به درستی عمل نکرده است.
در حالیکه مردم در مواجهه با اخبار مربوط به ویژگی‌های ویروس و شناخت رفتار و خصوصیات آن سردرگم هستند و این وزارتخانه برای روشن کردن این مسیر آنطور که باید و شاید اقدام نکرده است.
حال این مشکلات ممکن است به هدایت و تأکید روی تحقیقات محققان ویروس شناس، اپیدمیولوژیست، بهداشت و … بر گردد و یا به نحوه اطلاع رسانی نتیجه یافته‌های محققان کشور در این زمینه، که باید هر چه زودتر مشخص شود.
دانشگاه‌های علوم پزشکی نیز همگی صفحاتی را برای اطلاع رسانی به این موضوع اختصاص داده اند اما تحقیقاتی که منتشر می‌شود اغلب خارجی بوده و به زبان فارسی ترجمه شده اند و تاکنون از میان چند صد طرح تحقیقاتی که به موضوعات درمانی حوزه کروناویروس پرداخته اند، تنها نتایج تعداد کمی مطالعه ایرانی در موضوع شناخت رفتار ویروس منتشر شده است.
واکاوی ضعف در اطلاع رسانی از ۲ کمیته علمی کرونا
همه اینها در حالی است که از مدتها قبل کمیته علمی مقابله با کرونا در کشور شکل گرفته و جالب آنکه به تازگی کمیته مشورتی علمی مبارزه با کرونا نیز ایجاد شده است! برای ریشه یابی این موضوع سراغ مسئولان مرتبط در وزارت بهداشت، کمیته علمی مقابله با کرونا و برخی اعضای شورای جدید رفتیم که برخی از آنها پس از صحبت در این باره خواستند نامی از آنها به میان نیاید.
مصطفی قانعی، رئیس کمیته علمی مقابله با کرونا در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید مرجعی برای ارائه اطلاعات در مورد رفتارشناسی کرونا نداریم و کار اصلی کمیته علمی مقابله با کرونا بیشتر مربوط به پروتکل تشخیص و درمان است.
وی می‌گوید: البته که آخرین یافته‌ها در زمینه ویروس کرونا در کمیته علمی مورد بحث قرار می‌گیرد اما در نهایت تأثیر این تحقیقات را در پروتکل تشخیص و درمان مبتلایان به کووید ۱۹ پیگیری و مورد بحث قرار می‌دهیم.
رئیس کمیته علمی مقابله با کرونا: ما هر چه علم داریم باید در تشخیص زودتر یا درمان بهتر این بیماری به کار بگیریم. در مورد مطالعات روی خصوصیات ویروس مرجعی نداریم؛ البته که لازم است اطلاعات و نتیجه تحقیقات مشخص و جمع بندی شود که به صورت روزانه، هفتگی اطلاع رسانی شود اما چنین اقدامی انجام نمی‌شود قانعی با تاکید بر اینکه ما هر چه علم داریم باید در تشخیص زودتر یا درمان بهتر این بیماری به کار بگیریم، می‌افزاید: در مورد مطالعات روی خصوصیات ویروس مرجعی نداریم؛ البته که لازم است اطلاعات و نتیجه تحقیقات مشخص و جمع بندی شود که به صورت روزانه، هفتگی و … اطلاع رسانی شود اما چنین اقدامی انجام نمی‌شود. ما در این کمیته پیشنهاداتی مبنی بر ارائه اطلاعات در مورد مطالعه روی خصوصیات ویروس کرونا می‌دهیم اما باید ببینیم که چقدر ارائه چنین اطلاعاتی ضرورت دارد و از آن استقبال می‌شود.
در حال حاضر در کشور ستاد ملی مدیریت بیماری کرونا وجود دارد که این ستاد دارای یک کمیته علمی است که گروهی از اساتید علوم پزشکی با تخصص‌های مختلف در آن حضور دارند. وزارت بهداشت نیز از ابتدای شیوع کروناویروس و شناسایی اولین موارد ابتلاء در کشور، در یک برنامه روزانه، آمار مبتلایان، بهبود یافتگان، درگذشتگان و تست‌های روزانه را اعلام می‌کند اما تاکنون برنامه مشخص و منبعی موثق و در دسترس برای انتشار آخرین یافته‌های تحقیقات ایرانی در زمینه رفتار ویروس و شناخت کرونا مشخص نشده است.
از سوی دیگر به تازگی وزیر بهداشت در احکامی بیش از ۴۰ عضو هیأت علمی و مدیر وزارت بهداشت و دانشگاه علوم پزشکی را به عنوان اعضای کمیته مشورتی علمی مبارزه با بیماری‌های عفونی بخصوص کرونا ویروس در ستاد وزارت بهداشت منصوب کرده است که این افراد قرار است نتایج بررسی‌ها و تبادلات علمی و تجربیات میدانی را به صورت گزارشات منظم و دوره‌ای جهت استفاده ارائه کنندگان خدمات به دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی و سایر ذینفعان ابلاغ کنند.
اینکه کمیته علمی و کمیته مشورتی علمی چقدر با یکدیگر همپوشانی دارند یا خیر موضوع این نوشتار نیست اما آنچه از گفتگوی مهر با برخی اعضای کمیته مشورتی بر می‌آید این است که مسئولان وزارت بهداشت آگاه کردن مردم را از نتایج تحقیقات علمی ویروس شناسی چندان ضروری نمی‌دانند و برای آنها در اولویت نیست.
نتایج تحقیقات علمی برای عموم مردم قابل استفاده نیست
یکی از اعضای کمیته مشورتی علمی می‌گوید نتایج تحقیقات علمی برای عموم مردم قابل استفاده نیست و مسئله مهم این است که راهنماهای بهداشتی از نتایج تحقیقات تهیه می‌شود و این راهنماها برای آگاهی مردم از نتیجه تحقیقات کافی است و برای آنها قابل استفاده است.
این عضو کمیته مشورتی علمی کرونا در وزارت بهداشت تاکید می‌کند تحقیقات علمی در کشور در مسیر خود پیش می‌روند و نمی‌توان هر تحقیقی که انجام شد را به صورت جداگانه برای عموم مردم توضیح داد. حوزه‌های تحقیقاتی کار خود را انجام می‌دهند و حوزه‌های بهداشتی هم از نتایج کار آنها بهره می‌گیرند.
همچنین یکی دیگر از اعضای کمیته مشورتی علمی معتقد است در حال حاضر به دلیل اولویت بخشیدن به موضوع کرونا بیش از ۳ هزار و ۵۰۰ طرح تحقیقاتی در دانشگاه‌های علوم پزشکی از ابتدای شروع بحران در کشور تأیید و در حال انجام است و بررسی تمامی نتایج این طرح‌ها اعتبارسنجی آنها و ارائه آن برای استفاده عمومی و حتی تخصصی نیز فرآیندی بسیار زمان بر خواهد بود و شاید هنوز بسیاری از تحقیقات به ثمر نرسیده باشند و اعلام نتایج زودهنگام نیز اثر خوبی نخواهد داشت.
این در حالی است که وزارت بهداشت دارای یک پایگاه نتایج پژوهش‌های سلامت کشور است که با هدف انتشار سریع اخبار مستند و مبتنی بر شواهد از پژوهش‌های سلامت کشور به روشی صحیح، سریع و با دسته بندی‌های مناسب برای ذینفعان و گروه‌های هدف اقدام می‌کند و یکی از کارکردهای این سامانه، برقراری ارتباط بین محققان و مردم و سایر ذینفعان جامعه از طریق انتقال پیام و اخبار منتج از طرح‌های تحقیقاتی است. سامانه‌ای که می‌تواند در بحران اطلاعات بی پایان خارجی درباره کروناویروس به عنوان منبع موثق علمی به کار گرفته شود.
برخورد صحیح با یک پدیده مستلزم شناخت صحیح آن از همه وجوه است و اطلاع رسانی درباره کروناویروس هم از این مقوله مستثنی نیست. درست است که در روزگار کرونا، همدلی بسیاری در همه زمینه‌ها ایجاد شده است اما جای خالی یک منبع و مرجع علمی مشخص و مورد اطمینان در بمباران اطلاعاتی کرونایی کاملاً محسوس است و به نظر می‌رسد نیازمند این است که مسئولان، مرجعی برای این موضوع انتخاب کنند.
