۱- مذاکرات دوروزه در ژنو اولین «نشست کاری دیپلمات‌ها» برای گشودن گره فروبسته مناقشه هسته‌ای بود که دیشب به انجام رسید. ژنو و عمارت قدیمی سازمان ملل در این شهر در این دو روز نگاه‌ها را در تهران و پایتخت‌های غربی به خود خیره ساخت، از بازرگانان و سیاستمداران تا شهروندان عادی در پی آگاهی از نتیجه این دیدار حساس بودند.
محمدجواد ظریف و همراهانش گفت‌وگوی مستقیم با قدرت‌های بدبین به برنامه هسته‌ای ایران را از نقطه‌ای آغاز کردند که قبلاً در دوره تیم سعید جلیلی به بن‌بست رسیده بود.
سنگ بنای اجلاس ژنو در نیویورک نهاده شد زمانی که سران ایران و امریکا (روحانی و اوباما) در نیویورک در تصمیمی تاریخی تمایل خویش را برای حل مناقشه پیچیده هسته‌ای از راه مذاکره و دیپلماسی علنی کردند. بنابراین ژنو هرگونه موفقیتی را در مناقشه هسته‌ای ایران مرهون و مدیون توافقی است که در تماس تاریخی نیویورک حاصل شد.
طی این ۲ روز همه شواهد خبری نشان از آن داشت که آسمان ژنو به مهمانان ایرانی روی خوش نشان داده است. درست برخلاف ایام گذشته که ایرانیان با دلهره و نگرانی به آسمان غبارآلود ژنو و وین نگاه می‌دوختند.
هیات اعزامی ایران به این قول خویش جامه عمل پوشاند که ظریف گفته بود در تونل تاریکی و تردید راه نخواهیم رفت.
۲- در نتیجه اجلاس ژنو باید تأمل عمیق کرد زیرا خروجی این اجلاس نه تنها میزان‌الحراره روابط ایران و غرب است بلکه محکی برای سنجیدن صلاحیت و توانایی تیم دیپلماسی دولت روحانی در دومین ماه ریاست جمهوری اوست.
برای قضاوتی دقیق در باره سودمندی اجلاس ژنو لاجرم باید آن را با اجلاس‌های قبلی نظیر آلماتی، استانبول، بغداد یا مسکو قیاس کرد.
خوشبختانه اغلب ایرانی‌ها از اجلاس‌های هسته‌ای گذشته آگاهی کافی در دست دارند. این آگاهی به یمن مناظره‌های انتخاباتی و اسنادی که افرادی نظیر ولایتی از اجلاس آلماتی و مسکو ارائه کردند به دست آمد. این اسناد در مجموع حکایت از آن داشت که اجلاس هسته‌ای به ظاهر عنوان «مذاکره» داشت اما در عمل نوعی زورآزمایی و گروکشی بود.
دو طرف به دلیل آگاهی از نیات و اندیشه یکدیگر هیچ کدام برای حل و فصل مناقشه دور میز نمی‌نشستند.
بنابراین تعجب نداشت که در فاصله دو اجلاس طرف اروپایی و امریکایی دور تازه‌ای از تحریم‌ها را علیه ایران تصویب می‌کرد.
از این منظر، اجلاس اخیر ژنو در نگاه برخی ناظران به این صفت بامسمّی مزین شد که نشستی در تراز معیارها و منطق دنیای دیپلماسی است.
اجلاس اکتبر ژنو بر اساس پایه فرمول مبادله امتیازات یا همان قانون برد-برد استوار شد. معنای روشن این گزاره این است که دو طرف پذیرفته‌اند که دیپلماسی و گفت‌وگو قابلیت گشودن گره این مناقشه بزرگ و ترمیم کردن شکاف خطرناک بی‌اعتمادی ایران و غرب را دارد.
بنابراین درمرحله جدید دیدار نمایندگان ایران و گروه ۱+۵ زبان و ادبیات دو طرف کاملاً تغییر کرده است و همین تغییر لحن زمینه را برای نرم شدن رفتارها و نگاه‌ها فراهم کرد.
۳- عنصر مهم بروز «حسن نیت» درنگاه طرف‌های مذاکره موجب شد ایران در اجلاس ژنو برای اولین بار امتیاز شروع بازی را در دست بگیرد.
در دنیای دیپلماسی نیز همانند بازی شطرنج بُرد با کسی است که قواعد بازی که همانا چارچوب مذاکره می باشد را مشخص سازد. این در حالی است که در اجلاس‌های قبلی این طرف مقابل بود که زمین بازی و اصول بازی را پیشاپیش رقم می‌زد و سهم ما صرفاً واکنش و عکس‌العمل به طرح طرف مقابل بود.
در اجلاس ژنو ظریف و دستیارانش با نوعی نقشه راه به اتاق مذاکره گام نهادند. روی این نقشه راه آنها تکلیف دو کفه «خواسته‌ها» و «تعهدات» را مشخص کردند. در کفه «خواسته‌ها»ی طرف ایرانی امر مهم لغو تحریم‌ها و پذیرش حق هسته ای ایران قرار دارد و در لیست مطالبات طرف مقابل این موضوع است که ابهامات و نگرانی‌ها نسبت به برنامه هسته‌ای ایران را برطرف سازد. جالب اینجا است که روی این نقشه راه حتی جزئیات و محورهای توافق احتمالی یعنی سطح و درجه غنی‌سازی یا بحث تعداد سانتریفیوژها نیز روشن شده.
۴- از برآیند مذاکره چنین پیداست که طرف ایرانی به دنبال بازگرداندن پرونده به نقطه‌ای است که سال ۸۴ در آن قرار داشت، طرحی که تیم اعزامی ایران در ژنو از آن رونمایی کرد این است پرونده از حیطه شورای امنیت که نماینده آن ۱+۵ است، خارج شده و همه چیز به مرجع صلاحیتداری به نام آژانس انرژی اتمی بازگردد.
با این اوصاف می‌توان نتایج اولین جلسه کاری تیم دیپلمات‌های روحانی با طرف‌های غربی را تخمین زد.
دیشب اغلب محافل اروپایی با این عبارت به استقبال رفتند که ژنو اعتماد را به فضای تیره روابط ایران و غرب بازگرداند.
لبخندهای ظریف و اشتون در پایان مذاکره حساس حاوی این معنا بود که ژنو توانسته بر موج ناامیدی در یکی از دشوارترین مناقشات بین‌المللی تا حدی غالب آید و در این تجربه تاریخ دیپلماسی انتظار می‌رود یکی از امور شبه محال (عبور از مناقشه هسته‌ای) به امری ممکن تبدیل شود.
چنان که از گفتار ناظران اروپایی پیداست در اجلاس پائیزه ژنو هیچ کدام از طرف‌های مذاکره انتظار معجزه نداشت زیرا اساساً در منطق دیپلمات‌ها و دیپلماسی اعجاز و افسون مردود شمرده شده است. دیپلمات‌ها به جای تکیه بر عنصر «تهور یا جسارت» که از غریزه برمی‌خیزد اغلب روی عنصر عقلانیت و منطق تکیه می‌کنند. به همین دلیل مناقشه‌ای که به اراده دیپلمات‌ها سپرده می‌شود در مسیری آرام و اما مطمئن و برگشت ناپذیر رخت برمی‌بندد.
سرمقاله ایران/محمد نوری
