14 مرداد مصادف با سالروز صدور فرمان مشروطیت در سال 1285 هجری شمسی است که این روز، ناخودآگاه کرمانشاهیان را به یاد یارمحمدخانشان می‌اندازد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه‌ی کرمانشاه، یارمحمد خان کرمانشاهی فرزند میرزا محمدخان از خان‌های طایفه لک زردلان پشتکوه و بلقیس خانم از طایفهٔ لک بالوند در سال ۱۲۹۶ ه.ق در کرمانشاه متولد شد.
این بزرگمرد کرمانشاهی، خواندن و نوشتن را در مکتب آموخت، به ورزش رو آورد و پس از مدتی اشتغال به کار آزاد در سبزه میدان کرمانشاه، در توپخانه تیپ کرمانشاه استخدام و به درجهٔ نائبی رسید.
وی با اندیشهٔ آزادیخواهی وارد کمیته‌ی غیرت کرمانشاه شد و در کنار عده‌ای از آزادیخواهان کرمانشاه مانند حاج آقا محمد مهدی، میرزا علی خان سرتیپ خانه خراب، ابوالفتح میرزا دولتشاهی و ... فعالیت کرد.
هنگام برخورد مشروطه‌خواهان و مستبدان در کرمانشاه، همراه 2000 تن از آزادیخواهان در کنسولگری انگلستان در کرمانشاه متحصن شد. پس از برطرف شدن تحصن همراه برادر خوانده‌اش، حسین خان کلاهی عازم تهران شد. در قم از به توپ بستن مجلس و اشغال تهران بدست قزاق‌های لیاخوف آگاه شد و از آنجا به تبریز رفت و به آزادیخواهان از جمله ستارخان و باقرخان پیوست.
نخستین نبردی که یارمحمد خان در آن شرکت داشت اردوکشی به مراغه و جنگ شرامین است که در ذیقعده‌ی ۱۳۲۶ ه.ق روی داد. مجاهدان در این نبرد شکست خوردند و یارمحمد خان و حسین خان توانستند از مهلکه نجات یابند و به تبریز برسند.
یارمحمد خان در ۲۱ محرم ۱۳۲۷ ه.ق در جنگ مجاهدان با مستبدان شرکت کرد و در حالی که سردستگی جمعی از آزادیخواهان را داشت به اردوگاه شجاع الدوله حمله کرد و تلفاتی به دشمن وارد کرد. یارمحمد خان در ماه صفر ۱۳۲۷ ه.ق در جنگ حکم آباد شرکت داشت و در این نبرد شجاعت و لیاقت از خود نشان داد و از سوی انجمن ایالتی تقدیر شد.
او، در جنگ آناخاتون از ناحیهٔ پا زخمی شد اما جنگ به سود آزادیخواهان خاتمه یافت. در ۷ ربیع الاول ۱۳۲۸ ه.ق و پس از سرکوب مستبدان و استقرار مشروطه، به همراه ستارخان و باقرخان و ۱۰۰ سوار دیگر به تهران آمد.
در آغاز سال ۱۲۹۰ ه.ش. سپهدار به سمت رییس‌الوزرا منصوب شد که از اعتدالیون بود و ابتدا به کینه‌جویی از حیدر عمو اوغلو و یارمحمد خان برخاست. از این‌رو شب اول فروردین ۱۲۹۰ ه.ش. به دستور وی بازداشت شد. پس از دو هفته روز ۱۳ فروردین ۱۲۹۰ ش. از تهران تبعید شد و قصد داشتند او را از طریق کرمانشاه به عراق اعزام کنند. در کرمانشاه مردم به هواداری وی برخاستند و او را آزاد کردند. سپس انجمن ولایتی و مردم طی تلگراف‌های بسیار، اقامت یارمحمد خان در کرمانشاه را خواستار شدند و دولت ناچار آن را پذیرفت.
هنگامی که سپاه فرمانفرما از سنندج به سوی کرمانشاه حرکت کرد، یارمحمد خان و به دنبال او سالارالدوله نیز از کرمانشاه به طرف سنندج رفتند، اما دو سپاه به هم برخورد نکردند و فرمانفرما به کرمانشاه رسید و درالحکومه مستقر شد. یارمحمد خان و سالارالدوله به دیگر سپاهی فراهم کرده و از سنندج به طرف کرمانشاه حرکت کردند. ساعت حدود ۱۰ صبح ۱۳ مهر ۱۲۹۱ یارمحمدخان زیر سقف پوشیدهٔ بازار کلوچه‌پزهای کرمانشاه مشغول رایزنی برای حملهٔ نهایی بود که تیری از یکی از سوراخ‌های سقف بازار شلیک شد و یکی از همراهان سردار به زمین افتاد. یارمحمد خان برای ردیابی مسیر گلوله سرش را بالا آورد و تیر دوم به صورت او شلیک شد و او را به شهادت رساند.
با به شهادت رسیدن ایشان، وکیل جوانرود هم‌چنان به مقاومت در مقابل ارگ دولتی پرداخت. طولی نکشید که وی و شمار فراوانی از همرزمانش نیز کشته شدند و با این امر جنگ به سود دولت پایان یافت و خاندان یار محمدخان پس از شهادت او به نقطه‌ی نامعلومی در اطراف قزوین تبعید شدند.
پیکر پاک او در گورستان قدیمی شهر کرمانشاه دفن شد. اکنون این گورستان خراب شده، اما قبر سردار یارمحمد کرمانشاهی در مکانی مشخص در انبار ادارهٔ نقلیهٔ بهداری در خیابان نقلیه شهر کرمانشاه باقی مانده است.
.... اما امروز 14 مرداد 92 جمعی از فعالان حقوق بشر کرمانشاهی بر سر مزار این بزرگمرد کرمانشاهی حاضر شده و با قرائت فاتحه، یادش را گرامی داشتند.
احسان رضایی، از اعضای کمیته دانشجویی کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری استان‌های کرمانشاه و ایلام در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه‌ی کرمانشاه، اظهار کرد: یارمحمد خان کرمانشاهی، از یادگاران تاریخ پرافتخار دیار کرمانشاهان است.
او افزود: زنده نگاه داشتن یاد چنین بزرگمردانی، کمترین وظیفه‌ایست که بر دوش تک تک مردم این دیار قرار دارد و بر همه ما واجب است که به هر طریق ممکن یاد و خاطره آنان را گرامی بداریم.
این عضو کمیته‌ی دانشجویی کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای دادگستری استان‌های کرمانشاه و ایلام اظهار کرد: مردم کرمانشاه شاید نام یارمحمد خان کرمانشاهی را شنیده باشند اما کمتر افرادی وجود دارند که از رشادت‌ها و دلیرمردی‌هایی که این بزرگمرد کرمانشاهی در دوران مشروطیت انجام داده، مطلع باشند، بنابراین ما دانشجویان وظیفه داریم که با اطلاع‌رسانی به مردم، کرمانشاهیان را از تاریخ پر افتخارشان آگاه‌تر کنیم.
رضایی ادامه داد: متاسفانه مقبره‌ی یار محمد خان کرمانشاهی در داخل یک اداره‌ی دولتی شهر کرمانشاه واقع است و گرچه این اداره نیز حفاظت خوبی از این مقبره کرده اما دسترسی مردم کرمانشاه به این مقبره آسان نیست.
این فعال حقوق بشر کرمانشاهی یادآور شد: متاسفانه هنوز بسیاری از کرمانشاهیان از محل مقبره یار محمد خان کرمانشاهی اطلاع ندارند.
او همچنین با ابراز گلایه از مسوولان اداره‌کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمانشاه، گفت: یارمحمد خان کرمانشاهی بخشی از تاریخ مردم این دیار و چه بسا بخشی از تاریخ ایرانیان است که باید مسوولان میراث فرهنگی و گردشگری استان با برگزاری مراسم و یادمان‌هایی، این شخصیت برجسته تاریخی کرمانشاه را به همگان بشناسانند، که متاسفانه تاکنون این‌گونه نبوده است.
همچنین در جمع این دانشجویان و فعالان حقوق بشر کرمانشاهی، اردشیر کشاورز نویسنده و پژوهشگر کرمانشاهی در خصوص شخصیت یارمحمد خان کرمانشاهی سخنرانی کرد.
نکوداشت بزرگانی چون یارمحمد خان کرمانشاهی، پهلوان حسین گلزار، شیخ علی خان زنگنه، میرزا رضای کلهر، استاد یداله بهزاد، آیت‌الله نجومی، آیت‌الله میبدی، سردار کابلی، رشید یاسمی و ... کمترین کاریست که می‌توان برای خدماتی که آن بزرگان در تاریخ این دیار داشته‌اند، انجام داد ... شاید تلنگری باشد برای مسوولان، شاید ...
