تفریح این روزهای جوانان ایرانی صدای قل‌قل قلیان و بازی با دودهای غلیظی شده که هرکدام طعم و بوی خاصی دارند.
البته در این میان دوسیب آلبالو، پرتقال نعناء، لیمو نعناء و هلو از محبوبیت ویژه در میان جماعت قلیان‌کش برخوردار است، اما متاسفانه در برخی از قهوه خانه‌ها و به صورت کاملا غیر قانونی طعم‌هایی همچون بلومیس (بخار آبی) سرو می‌شود.
تا چند سال پیش میانگین سنی افرادی که به سمت و سوی قلیان می‌رفتند بین 30 تا 50 سال بود اما امروزه جوانان و نوجوانان بسیاری را در قهوه خانه‌ها و سفره‌خانه‌های سنتی می‌بینیم که بعضا در کنار خانواده و با مهارت و جدیتی خاص از این کوزه پر طعم و دود کام می‌گیرند.
تولد قلیان
اما بازگشت به تاریخ کهن نشان می‌دهد قلیان از زمان صفویه در ایران رایج شده و به دلیل مضرات کمتر آن نسبت به چپق باب طبع مردم ایران قرار گرفته است.
حدودا در همین زمان بود که برای نخستین‌بار قهوه‌خانه‌ها فعالیت خود را آغاز کردند و قلیان هم به دلیل محبوبیت و رواج در بین مردم رفته رفته به تفریحی عمومی تبدیل شد.
اختراع این وسیله پرطرفدار ابتدا در هند و سپس در ایران بود و رفته رفته به کشورهای دیگر کشیده شد، در دستور زبان فارسی صورت «قالیان» و «غلیان» نیز ثبت شده و گاه «نارگیلی» نیز خوانده شده است.
در افغانستان به کل مجموعه قلیان «چلم» و در کشورهای عربی به نام «شیشه» و «نارجیله» معروف است اما در شبه قاره به آن «حقّه» می‌گویند.
بادگیر، آتشدان، تنه یا میانه، میلاب، نی پیچ یا شیلنگ و کوزه اجزای اصلی قلیان را تشکیل می‌دهند که در فرآیندی خاص و با استفاده از تنباکو و ذغال افروخته این وسیله به اصطلاح تفریحی آماده مصرف می‌شود.
جولان قلیانهای سلطنتی در پایتخت
خیابان مولوی محل اصلی فروش تجهیزات قلیان است، جایی که قلیانهای رنگارنگ و گران قیمت و تنباکوهای متنوع یکجا جمع شده‌ا‌ند.
وارد اولین مغازه که می‌شوم تعدادی جوان را می بینم که در گیر و دار انتخاب کوزه قلیان و بدنه در نهایت به قلیانی با قیمت 120 هزار تومان رضایت می‌دهند.
وقتی از آقای «م»، فروشنده مغازه در مورد قیمت اجزای قلیان سؤال می‌کنم میگوید: خرید قلیان بستگی به سلیقه و پول در جیب شما دارد، قیمت قلیان از 3 یا 4 هزار تومان شروع می‌شود و تا 2 میلیون و گاه بیشتر به فروش می‌رسد.
البته قلیانهای یک یا 2 میلیونی سفارشی است و معمولا جوانک‌های پولدار و اشرافی آن‌ها را خریداری می‌کنند البته بعضی از سفره‌خانه‌های معروف و بزرگ در تهران هم از این قلیانهای سلطنتی برای دکور استفاده می‌کنند.
«قلیان چاق‌کن شارژی» و «شلنگ یخی» رسید
وارد مغازه بعدی که می‌شوم دو کاغذ بزرگ با عنوان «قلیان چاق‌کن شارژی» و «شلنگ یخی» توجه‌ام را جلب می‌‌کند.
آقای «ع» فروشنده مغازه این دو محصول جدید را نشانم می‌دهد و در توضیح آن میگوید: این قلیان چاق کن تازه وارد بازار شده، شبیه یک پمپ مکنده است، باید سر قلیان را به آن وصل کرده و دستگاه را روشن کنید.
این وسیله قلیان را به کام می‌اندازد و دیگر نیازی نیست که برای چاق کردن قلیان نفس خود را هدر دهید، قیمت اش هم 45 هزار تومان است.
وی در توضیح شیلنگ یخی هم میگوید: این شیلنگ دو کپسول آب دارد، باید این کپسول‌ها را در فریزر بگذارید و پس از اینکه یخ بست آن را داخل سری شیلنگ قرار دهید.
این کپسول قابلیت این را دارد که به مدت دو ساعت در زمان مصرف قلیان دود خنک را به شما هدیه کند، قیمت این محصول هم 17 هزار تومان است.
قیمت تنه‌های چوبی قلیان به 3 میلیون تومان هم می‌رسد
مغازه بعدی پر است از شیشه‌های رنگارنگ و به ظاهر قیمتی، شیلنگ‌های پشمی و چرمی گران قیمت و ذغال و تنباکوهای بسته‌ای.
از فروشنده مغازه در مورد قیمت تجهیزات قلیان سوال می‌کنم که میگوید: شیشه‌های قلیان تنوع مختلفی دارد، از انگوری، کریستال، اسپرت و سه پوست گرفته تا طرح چشم، طوق‌دار، قلندری، روغنی و لب‌شکری.
قیمت این شیشه‌ها از 10 هزار تومان شروع می‌شود و تا 200 هزار تومان هم می‌رسد اما گران‌ترین بخش قلیان مربوط به تنه قلیان است.
وی در ادامه میگوید: تنه برنجی بیشترین فروش را دارد و قیمت آن از 30 هزار تومان تا 2 میلیون تومان متغیر است البته قیمت‌های بالا مربوط به قلیانهای سلطنتی می‌شود، تنه‌های «نقش درویشی» معمولا 85 تا 90 هزار تومان است و کارهایی که قلم زنی و میناکاری داشته باشد بین 60 تا 350 هزار تومان به فروش می‌رسد.
این فروشنده در مورد تنه‌های چوبی میگوید: گاهی قیمت تنه‌های چوبی به 3 میلیون تومان هم می‌رسد، البته چوب عناب، چوب سرخ و چوب گردو از بقیه گران‌تر است اما قیمت معمول تنه‌های چوبی بین 150 تا 200 هزار تومان است.
وی تهران، تبریز، سنندج و مشهد را عمده‌ترین شهرهای تولیدکننده قلیان می‌داند و میگوید: البته قلیانهای چینی هم در بازار زیاد شده و قیمت ارزانی هم دارد، معمولا قلیانهای کوچک چینی 28 هزار تومان و مشابه ایرانی آن 10 هزار تومان است.
این فروشنده در ادامه میگوید: سایر لوازم جانبی قلیان مثل شیلنگ، آتش‌گردان و انبر هم قیمت‌های مختلفی دارد، مثلا قیمت انبرها از 500 تومان شروع می‌شود و به 30 هزار تومان هم می‌رسد اما آتش‌گردان معمولا بین 1500 هزار تا 3 هزار تومان قیمت دارد، شیلنگ‌های قلیان هم از 4 هزار تومان شروع می‌شود اما جنس چرمی آن 40 هزار تومان و جنس‌های پشمی 20 هزار تومان قیمت است.
ذغال مالزی کیلویی 11 هزار تومان
آخرین مغازه محل فروش ذغال و تنباکو است، فروشنده این مغازه در مورد قیمت این اجناس میگوید: ذغال‌های بسته‌ای معمولاً 1500 تا 2 هزار تومان است، بهترین ذغال از شیراز می‌رسد که به ذغال لیموی جهرم معروف است.
این ذغال معمولا کیلویی 7 هزار تومان است البته ذغال‌های چین و مالزی قیمت‌های متفاوتی دارد، ذغال چینی که به عنوان ذغال نارگیل شناخته می‌شود کیلویی 3500 و ذغال مالزی کیلویی 11 هزار تومان است.
وی با اشاره به قیمت تنباکو میگوید: تنباکوها بسته به نوع جنس و مارک قیمت‌های مختلفی دارند که معمولاً بین 3 تا 23 هزار تومان است.
قلیان کشیدن عادت است نه تفریح
حمیدرضا یکی از مصرف‌کنندگان دائمی قلیان است، او در مورد هزینه‌های ماهانه خود برای قلیان میگوید: من معمولا ماهی 200 تا 300 هزار تومان برای کشیدن قلیان هزینه می‌کنم.
وی قلیان کشیدن را یک عادت می‌داند و معتقد است که توجیه دیگران مبنی بر تفریحی بودن قلیان غیر واقعی است.
حمیدرضا میگوید: در کشور ما به لحاظ فرهنگ و آداب سنتی قلیان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و در تمامی سفره‌خانه‌های سنتی که بعضاً غذاهای گران‌قیمتی در آن سرو می‌شود قلیان جزئی لاینفک است.
وی در ادامه میگوید: من در منزل هم قلیان دارم و مواقعی که از لحاظ مالی در مضیقه هستم به کشیدن قلیان در خانه اکتفا می‌کنم.
در سال 3 تا 6 میلیون برای کشیدن قلیان هزینه می‌کردم
مصطفی یکی دیگر از کسانی است که خود را از قلیان کش‌های حرفه‌ای می‌داند و پیش از افزایش قیمت‌ها معمولا در طول ماه بیش از 100 وعده قلیان می‌کشیده و بنابر ادعای خود در طول سال بین 3 تا 6 میلیون تومان برای کشیدن قلیان هزینه می‌کرد.
وی درباره زمان و نوع کشیدن قلیان کشیدن خود میگوید: من پیش از تورم و افزایش قیمت‌ها حداقل روزی دوبار و هر نوبت بیش از یک ساعت برای کشیدن قلیان زمان می‌گذاشتم اما در حال حاضر هزینه‌های خود را با خرید عمده ذغال و تنباکو و تهیه قلیان در منزل تا حد زیادی کاهش داده‌ام.
مصطفی یکی دیگر از دلایل ترک قهوه‌خانه را نامناسب بودن محیط آنجا عنوان کرد و گفت: پس از مدتی احساس کردم که محیط قهوه خانه‌ها غیرقابل تحمل شده به همین جهت تصمیم گرفتم با تهیه قلیان در منزل از رفتن به قهوه خانه خودداری کنم و الان حدود 6 ماه است که پایم را به قهوه خانه نگذاشته‌ام.
وی در خصوص میزان هزینه‌های فعلی برای کشیدن قلیان اظهار داشت: در حال حاضر هزینه‌های من حدود 90 درصد کم شده چرا که تنباکوی کاشان بسته‌ای 700 تومان است و من با خرید آن حداقل 4 وعده قلیان می‌کشم.
وی افزود: تنوع بازار هر روز نیازهای جدیدی را برای مصرف کنندگان به همراه دارد و صنعتی شدن در بسیاری از موارد به ضرر مصرف کننده تمام می‌شود.
فروش قلیانهای سلطنتی غیرمجاز است
عباس علایی، رئیس اتحادیه قهوه خانه داران در گفت‌وگو با خبرنگار قضایی فارس در خصوص نظارت بر فروش تجهیزات قلیان گفت: قیمت‌های قلیان متفاوت است و نه تنها اتحادیه قوه خانه داران بلکه سازمان تعزیرات حکومتی هم بر روند فعالیت فروشندگان تجهیزات قلیان نظارت دارد.
وی در خصوص قلیانهای میلیونی گفت: فروش این قلیان‌ها با عنوان «قلیان سلطنتی» غیر مجاز است و بدون شک با فروشندگان برخورد قانونی صورت خواهد گرفت.
گزارش: سعیده اسدیان
