سویه جدید کرونا که بانام اُمیکرون نامگذاری شده، مهم‌ترین دغدغه این روزهای سازمان جهانی بهداشت است و حدود ۵۰ جهشی که بر آن صورت گرفته، این‌گونه را به خطرناک‌ترین گونه کووید -۱۹ تبدیل کرده و برخی شواهد نشان می‌دهد این سویه نسبت به سایر جهش‌های کرونا پیامدهای شدیدتری دارد و مسری‌تر و کشنده تراست.
ورود این‌گونه جدید، در هنگام تسلط نسبی ما بر شرایط، باری دیگر تمام معادلات را تغییر داده و ورق را به نفع کرونا برگردانده است. ما امیدوار بودیم که این ویروس به مسیر زوال و انحطاط خود نزدیک شود، اما اُمیکرون به‌عنوان خطرناک‌ترین و مقاوم‌ترین سویه که در آفریقا شناسایی‌شده و ردپای آن در هنگ‌کنگ و برخی کشورهای اروپایی نیز مشاهده‌شده، خط بطلانی بر تمام خوش‌بینی‌ها و امیدواری‌هایمان است. البته فعلا این‌طور به نظر می‌رسد و احتمالا هفته‌ها زمان نیاز است تا بدانیم آیا سویه امیکرون به‌راستی یک نگرانی جدی به شمار می‌رود؟
سرایت‌پذیری بالاتر اُمیکرون نسبت به سویه دلتا؟
شواهد اولیه در بیانیه سازمان جهانی بهداشت حاکی از «خطر بالای این عفونت است و اینکه تغییرات زیانباری در اپیدمولوژی کووید- ۱۹ روی‌داده است.» سازمان جهانی بهداشت در تازه‌ترین اقدام، اطلاعات به‌روز شده موجود در مورد سویه جدید کروناویروس موسوم به اُمیکرون را منتشر کرده و بر این اساس، «هنوز در مورد اینکه سویه اُمیکرون کرونا نسبت به سویه دلتا از قدرت سرایت بیشتری برخوردار است و موجب بروز نوع شدید بیماری می‌شود، اطلاعات دقیقی وجود ندارد.»
متخصصان نیز تأکید می‌کنند، فعلا دلایل محکم و یا نشانه‌هایی دال بر اینکه سویه جدید به تغییر در علائم یا ابتلای وخیم‌تر و خفیف‌تر به کووید-۱۹ منجر خواهد شد، در دست نیست.
علیرضا ناجی- استاد تمام ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، مقایسه قطعی و قدرت سرایت‌پذیری وریانت امیکرون با دلتا را زمانبر می‌داند، بااین‌حال می‌گوید، به نظر می‌رسد با توجه به چرخش سریع این سویه در مدت‌زمان کوتاه، از قدرت سرایت‌پذیری بالایی برخوردار باشد.
خطر کلی ناشی از سویه موسوم به اُمیکرون در گزارش فنی سازمان جهانی بهداشت، بسیار بالا ارزیابی شده و «بسته به میزان قابل انتقال بودن این سویه و اینکه آیا می تواند بر مصونیت ناشی از واکسیناسیون غلبه کند، احتمال گسترش بیشتر این سویه در سطح جهان بالا است و بسته به این ویژگی‌ها، ممکن است در آینده با موج‌هایی از همه گیری کووید-۱۹ مواجه شویم که می‌تواند به ویژه برای برخی مناطق عواقب شدیدی داشته باشد.»
امیکرون، پنجمین سویه نامگذاری شده از سوی سازمان بهداشت جهانی است. پیش‌ازاین سویه‌های آلفا در انگلیس، بتا در آفریقای جنوبی، گاما در برزیل و دلتا در هند شناسایی‌شده بودند و آنچه باعث تشویش و اضطراب متخصصان حوزه بهداشت در سراسر دنیا شده است، تعداد بسیار بالای جهش‌های رخ‌داده در سویه امیکرون است که به ۵۰ عدد می‌رسد و فقط ۳۰ مورد از این جهش‌ها در پروتئین اسپایک و ۱۰ مورد در بخش اتصال ویروس اتفاق افتاده است.
حمید سوری، اپیدمولوژیست درباره این‌گونه به ایسنا توضیح داده است: «واریانت جدید یکی از ۵ واریانت مورد تایید سازمان جهانی بهداشت است که جزء واریانت‌ها و جهش‌های مهم کووید-۱۹ شناخته‌شده و عملا حدود ۵۰ جهش بر آن صورت گرفته و سبب شده است سرعت انتشار بیماری به‌گونه‌ای افزایش یابد که در آفریقا در عرض یک‌هفته موارد ابتلا دوبرابر شده و همین‌گونه تصاعدی درحال افزایش است و نشان‌دهنده این است که قابلیت بیماری‌زایی آن نسبتا بالاست. درمورد میزان کشندگی این جهش جدید، اطلاعات جسته‌وگریخته است و فعلا نمی‌توان قضاوت زیادی کرد. برای اینکه ببینیم آیا واکسن‌های موجود می‌توانند در برابر این جهش پاسخگو باشند هم به چند هفته زمان نیاز داریم تا نتایج عیان شود ولی آنچه تابه‌حال درمورد واریانت جدید تحت‌عنوان «اُمیکرون» می‌دانیم این است که قابلیت بیماری‌زایی بالایی دارد و تابه‌حال مشخص‌شده است که بیشتر گروه‌های سنی جوان‌تر را هدف قرار می‌دهد. در آفریقا که پوشش واکسیناسیون پایین است تقریبا همه گروه‌های سنی برای ابتلا حساس هستند و تمایل ویروس برای ایجاد آلودگی به‌سمت جوانان است. هنوز برای این واریانت از واژه بحران استفاده‌نشده است ولی احتمال اینکه به‌عنوان یک واریانت بحران‌زا شناخته شود، وجود دارد. این احتمال وجود دارد که واریانت اُمیکرون در کشورهای همسایه ما هم وجود داشته و ممکن است به کشور ما هم واردشده باشد یا اگر هوشیاری کافی نداشته باشیم، وارد کشور شود. باید به نمونه‌های مشکوک که از نقاط پرخطر به کشور سفر داشته‌اند مطالعات مولکولی سکوئنسینگ انجام دهیم تا نسبت به نوع واریانت مطلع شویم.»
راهکارهای مقابله با امیکرون/ میزان کارآیی واکسن‌ها در برابر سویه جدید
گفته می‌شود، کارآمدترین اقدامات برای مبارزه با سویه «اُمیکرون» رعایت پروتکل‌های بهداشتی و اجتناب از عادی انگاری است. دکتر علیرضا زالی- فرمانده ستاد مقابله با کرونا در استان تهران تأکید کرده، اصولا ویروس کرونا مرز نمی‌شناسد و به‌سرعت می‌تواند فراگیر شده و توسعه یابد؛ اما خوشبختانه همه ویروس‌ها به رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی پاسخ می‌دهند و کماکان زدن ماسک، رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و عدم حضور در اماکن پرتجمع در مقاوم‌ترین سوش‌های ویروس هم مؤثر است.
هنوز موردی از واریانت «اُمیکرون» کرونا در کشور شناسایی نشده و وزیر بهداشت با اعلام این خبر، از افرادی که برای واکسیناسیون علیه این بیماری اقدام نکرده‌اند، خواست که سریع‌تر برای واکسیناسیون مراجعه کنند: «در آفریقای جنوبی ٢۶ درصد مردم واکسینه شده‌اند و البته اثر واکسن‌ها بر سویه جدید اعلام‌نشده است و هنوز برای اعلام آن زود است. توصیه ما این است مردمی که واکسن نزدند به‌سرعت اقدام کنند.»
اگرچه آمیتیس رمضانی- دبیر انجمن متخصصان بیماری‌های عفونی تأکید می‌کند، هرچقدر پوشش واکسیناسیون دو دوز را بیشتر کنیم و به عدد ۸۵ درصد نزدیک شویم، احتمال اینکه با ورود سویه جدید امیکرون مشکل پیدا کنیم کمتر خواهد بود اما ویژگی‌های این سویه، نگرانی‌هایی را درباره میزان کارایی واکسن‌ها ایجاد کرده است.
رمضانی می‌گوید: «محلی که در ویروس جهش پیدا می‌کند و اینکه چه جهش‌هایی در کنار هم قرار می‌گیرند، بسیار مهم است. در دلتا مشخصه‌ای که باعث می‌شد سویه‌های کرونایی مانند بتا را باوجوداینکه از دلتا قوی‌تر بود کنار بزند، این بود که جهش‌های آن در قسمت‌هایی از اسپایک بودند که همدیگر را تقویت می‌کردند و به ویروس پتانسیلی می‌دادند که ریزش بیشتر و لود بالاتری داشت و این‌ها به آن قدرت سرایت و حتی تا حدی کشندگی بیشتری می‌داد. امیکرون جهش‌های بسیار بیشتری دارد و در محل‌هایی است که جدی‌تر از جهش‌های قبلی است. البته به این دلیل که این جهش تازه آمده، هنوز به‌طور کامل ارزیابی نشده است. با توجه به بالا بودن تعداد جهش‌ها و در کنار هم قرار گرفتن نوع جهش، جهش جدی‌تر و خطرناک‌تری محسوب می‌شود و به‌ویژه در محل‌هایی از ویروس جهش رخ‌داده است که احتمال فرار از واکسن آن بیشتر است. ما در دلتا چندان فرار از واکسن نداشتیم و قدرت واکسن‌ها مقداری کم شده بود، اما درباره این سویه نگران میزان کارایی واکسن‌ها هستیم.»
کرونا امیکرون به حدی جهش پیداکرده که با ویروس اصلی که از ووهان به سایر نقاط جهان سرایت کرد متفاوت است و هرچند واکسن‌هایی که براساس ویروس اولیه طراحی‌شده ممکن است در برابر امیکرون به همان میزان کارآیی نداشته باشد، بااین‌وجود فعلا برای قضاوت و اعلام نظر قطعی زود است. ضمن آنکه بازبینی و یا بازطراحی دوباره کمک می‌کند تا واکسن‌هایی همچون آسترازنکا، فایزر، پاستور و غیره، در مقابل سویه‌های جدید مؤثر باشند.
به هر روی، سازمان جهانی بهداشت برای آمادگی بیشتر در برابر شرایط احتمالی آینده، تسریع در روند واکسیناسیون کووید-۱۹ را در میان واجدین شرایط خواستار شده است.
در گزارش فنی سازمان جهانی بهداشت آمده است: لازم است تحقیقات بیشتری برای شناخت بهتر قابلیت فرار ویروس از مصونیت ناشی از واکسن انجام شود. با وجود عدم قطعیت، منطقی است که تصور کنیم واکسن های موجود در برابر نوع شدید بیماری و مرگ ناشی از آن مصونیت ایجاد می کند.
آمارها نشان می‌دهد، گروهی از جمعیت ما تمایلی به تزریق واکسن ندارند و مطابق تازه‌ترین گزارش‌های وزارت بهداشت، ۱۶ درصد از جمعیت بالای ۱۲ سال واکسنی تزریق نکرده‌اند و این گروه می‌توانند از پاشنه آشیل‌های ما در مواجهه با امیکرون باشند. برای کاهش خطر ابتلا به جهش‌های جدی کرونا و کاهش قطع زنجیره کووید-۱۹ بهترین راهکار، رعایت پروتکل‌های بهداشتی و از همه مهم‌تر بالا بردن سطح پوشش واکسیناسیون است.
هرچقدر ویروس در جامعه بیشتر بچرخد و از فردی به فرد دیگر برسد، خودش را با جامعه و محیط تطبیق می‌دهد و جهش‌های بیشتری پیدا می‌کند. سویه بتا از آفریقا و جهش دلتا نیز از هند بود؛ دو کشوری که گردش ویروس در آن‌ها بالا بوده و پوشش واکسیناسیون خوبی نداشته‌اند. برهمین اساس دبیر انجمن متخصصان بیماری‌های عفونی می‌گوید: «آفریقا در حال حاضر تنها ۶ درصد پوشش واکسیناسیون دارد. در مورد کرونا باید بپذیریم که مشکل یک کشور نیست و یک مشکل جهانی است. اگر کشورها به فکر آفریقا نباشند، هرچقدر در کشور خودشان پوشش واکسیناسیون را بالا ببرند، تا زمانی که آفریقا ۶ درصد پوشش واکسیناسیون داشته باشد موفق نخواهیم بود. یعنی به‌هرحال ویروس دوباره جهش پیدا می‌کند. جلوی مرزها را تا حدی می‌شود بست ولی نمی‌توان جلوی مرز هوایی و زمینی را به‌طور کامل گرفت. قطعاً آن جهش وارد دیگر کشورها می‌شود.»
علیرضا ناجی- رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی، توزیع عادلانه واکسن کرونا در جهان را نکته بسیار مهمی توصیف کرده و می‌گوید: تا زمانی که توزیع واکسن در دنیا ناعادلانه باشدو کشورهای آفریقایی و آمریکای جنوبی به‌طور کامل واکسینه نشوند، همچنان باید منتظر جهش‌های بیشتر کرونا باشیم. اومیکرون یک تهدید جدی و پوشش حداکثری و واکسیناسیون علیه کرونا ضروری است. گستردگی این نوع جهش‌یافته کرونا نشان می‌دهد که ظرفیت بیشتری برای فرار از مصونیت واکسن‌ها دارد. بنابراین کنترل کرونا درگرو سطح پوشش بالای واکسیناسیون علیه این بیماری است.»
سایر مواردی که باید در مقابله با امیکرون مدنظر باشد، بستن مرزهاست. وزیر بهداشت دراین‌باره گفته است: «ستاد کرونا ورود از ۶ کشور را به ایران ممنوع کرد. باید بر مبادی ورودی کشور نظارت کنیم و بازدیدی از فرودگاه امام خمینی داشتیم و تمهیدات لازم دیده شد و نظم و ترتیب و اقدامات خوب بود و توصیه‌های لازم انجام‌شده و مهم این است که مردم باید مراقبت کنند تا گرفتار بیماری نشویم چراکه وضعیت خوب و پایداری ازنظر بیماری کرونا داریم.»
محمدمهدی گویا- رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت نیز با اشاره به تمهیدات ایران برای جلوگیری از ورود جهش جدید ویروس کرونا به کشور گفته است: به افرادی که قصد مسافرت به آفریقای جنوبی، بوتسوانا، نامیبیا، زیمبابوه، لسوتو و اسواتینی را دارند توصیه می‌کنم سفر خود را به تأخیر بیندازند. ما همه اطلاع‌رسانی‌ها را در فرودگاه و تمام مرزهای زمینی، هوایی و دریایی در اختیار می‌گذاریم یعنی بدون آگاهی از کشور خارج نخواهند شد.
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، اظهار کرده است نهایت سختگیری اعمال خواهد شد، ما پرواز مستقیم از این کشورها نداریم و اعلام کردیم برای ورود فرد غیر ایرانی از این کشورهای یادشده به ایران ممانعت ایجاد خواهیم کرد و ایرانیانی هم که می‌خواهند مسافرت داشته باشند تا دو نوبت تست PCR منفی نداشته باشند باید در مبادی مرزی در قرنطینه بمانند. حتی ممکن است فردی تا ۱۴ روز در قرنطینه مرزی بماند. این اطلاع‌رسانی‌ها به مردم و سفارتخانه‌های ما در این کشورها انجام می‌شود، تمام توصیه‌های بهداشتی برای این سویه جدید هم مؤثر است.
بااین‌وجود، تجارب قبلی نشان داده اتخاذ این محدودیت‌های پروازی در خریدن زمان برای مقابله با سویه جدید تأثیر دارد اما نمی‌تواند به‌صورت کلی مانع از شیوع سویه جدید ویروس کرونا شود.
هرچه امیکرون دیرتر وارد کشور شود، به نفع ماست
دبیر انجمن متخصصان بیماری‌های عفونی در ارتباط با نحوه مراقبت برای جلوگیری از انتشار گسترده این جهش در کشور، موارد تأمل‌برانگیزی را مطرح کرده است: «اینکه بگوییم این جهش نباید وارد کشور شود غیرممکن است. حتی اگر الان هم از ورود مسافران کشورهای آفریقایی جلوگیری کنیم، به‌هرحال افراد از یک‌سری از کشورهای دیگر وارد می‌شوند و ممکن است به این جهش آلوده‌شده باشند. اما هرچقدر این جهش دیرتر وارد کشور ما شود، به نفع ما است.»
«هرچه پوشش دو دز را بیشتر کنیم و به عدد ۸۵ درصد نزدیک کنیم، احتمال اینکه با ورود این سویه مشکل پیدا کنیم کمتر خواهد بود.» موضوعی که از مهم‌ترین تأکیدات آمیتیس رمضانی است، چراکه ما هنوز نمی‌دانیم واریانت امیکرون در رقابت با دلتا چقدر موافق خواهد بود و آیا به ویروس غالب دنیا تبدیل می‌شود؟
بی شک برای دستیابی به نتایج متقن به زمان نیاز داریم اما بستن مرزها به روی کشورهای آفریقایی که این جهش‌ها در آن مشاهده‌شده، تأخیری ایجاد می‌کند و همین تأخیر فرصتی می‌دهد تا پوشش واکسیناسیون بالاتر برود و دوباره وارد خیزها و پیک‌ها با شدت قبلی نشویم.
مسعود یونسیان- دبیر کمیته اپیدمولوژی و پژوهش کمیته علمی کشوری مقابله با کووید-۱۹ نیز در گفت‌وگو با «رسالت» به همین مسائل اشاره داشته و می‌گوید: « هرقدر پوشش واکسیناسیون در شرایط فعلی بالاتر برود، کل جامعه محافظت می‌شوند، البته احتمال دارد این واریانت در مقابل واکسن مقاومت نسبی داشته باشد ولی اینکه واکسن هیچ اثری نداشته باشد، بسیار غیرمحتمل است. به هر شکل نمی‌توان جلوی ورود امیکرون را گرفت و ردپای آن در بسیاری از کشورها مشاهده‌شده، بستن مرزها به روی همه کشورها نیز شدنی نیست و بستن مرزها به روی آن دسته از کشورهایی هم که این‌گونه را مشاهده کرده‌اند، کفایت نمی‌کند. بنابراین بهترین کار کاهش انتقال در داخل کشور است که مهم‌ترین روش آن، واکسیناسیون گسترده و رعایت توصیه‌های بهداشتی است و از طرفی باید بازگشایی‌ها را به شکل جدی موردبازنگری قرار دهیم؛ البته قبل از پیدایش این واریانت هم بازگشایی همزمان چند فعالیت بدون آنکه هرکدام ارزیابی شوند، کار منطقی و مناسبی نبوده است.»
یونسیان در خصوص نحوه تقسیم‌بندی واریانت ها از سوی سازمان جهانی بهداشت و میزان نگرانی‌ها در رابطه با امیکرون عنوان می‌کند: «معمولا واریانت ها
را ذیل عناوین «تحت پایش»، «موردتوجه» و «نگران‌کننده» دسته‌بندی می‌کنند که در این میان، دلتا نگران‌کننده بود و در حال حاضر بحث امیکرون هم اضافه‌شده است. با این تفاوت که در تظاهرات بالینی و قدرت سرایت‌پذیری و مقاومت نسبت به واکسن‌ها در واریانت های دلتا و بتا و آلفا تغییراتی مشاهده شد. به‌عبارت‌دیگر، بدون آگاهی از میزان اهمیت، این واریانت ها به ثبت رسیده بودند و بعدها مشخص شد که یک سری علائم و نشانه‌ها میان برخی از بیماران مشترک است و همه آن‌ها به یک کدام از این واریانت ها مبتلا بوده‌اند و باتوجه به نتایجی که به دست آمد، گفته شد نگران‌کننده‌اند. در مورد امیکرون هنوز نتایجی به شکل متقن ارائه نشده ونمی دانیم چه تأثیراتی در سرایت و یا انتقال می‌گذارد اما باتوجه به آنکه تعداد زیادی جهش در آن رخ‌داده، احتمال نسبتا بالایی وجود دارد که این جهش‌ها حداقل یکی از این اثرات را داشته باشد. بنابراین علت اینکه امیکرون را نگران‌کننده طبقه‌بندی کرده‌اند، با واریانت های قبلی متفاوت است؛ قبلی‌ها را از روی آثار و امیکرون را از روی تعداد جهش‌هایش دسته‌بندی کرده‌اند.»
