طرح رتبه بندی روزنامه ها با رویکرد ارتقاءبخشی به کیفیت محتوایی چند سالی است که در معاونت مطبوعاتی پیگیری می شود و همانند هر طرح دیگری، موافقان و مخالفانی دارند. در این میان هستند افرادی که با کلیت طرح موافق اند اما برای بهتر اجرایی شدنش پیشنهادهایی دارند. «مشکلات روزنامه‌ها در دوران کرونا» و «کمبود کاغذ»، «محرومیت روزنامه‌های خصوصی از امکانات روزنامه‌های دولتی»، «سرعت پیشرفت تکنولوژی»، «زیست بوم‌های جدید حوزه رسانه» و «اتصال بیش از حد حمایت‌های وزارت ارشاد به این رتبه بندی» از جمله مهمترین مسائلی است که در جلسه تجدید نظر در رتبه‌بندی روزنامه‌ها، از سوی معترضان مطرح شده است.
خبرنگار بخش رسانه ایسنا با حضور در جلسه تجدید نظر در نتایج رتبه‌بندی روزنامه‌ها، که دوشنبه ـ چهارم بهمن ماه ـ در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد، گزارشی از عملکرد این جلسه و نظرات صاحبان رسانه ارائه داده است.
پس از اعلام نتایج اولیه رتبه‌بندی روزنامه‌ها در تاریخ ۲۴ آذر ماه سال جاری، معاونت مطبوعاتی این امکان را فراهم کرد تا مدیران مسئولی که نسبت به امتیاز دریافتی اعتراض داشتند، درخواست خود را برای رسیدگی مجدد به شاخص‌های مورد اعتراض در نامه‌ای به اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی ارسال کنند.
این اداره کل با تجمیع اعتراضات و برنامه‌ریزی برای تشکیل هیات تجدید نظر، مطابق شیوه‌نامه رتبه‌بندی روزنامه‌ها اقدام کرد و به دنبال آن، جلسه مقدماتی هیات تجدید نظر در روز چهارشنبه ۲۹ دی‌ماه در دفتر مدیرکل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی برگزار و سپس جلسات هیات تجدیدنظر در محل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها نیز از شنبه، دوم بهمن‌ماه آغاز شد.
بدین ترتیب مدیران مسوول روزنامه‌های معترض یا نماینده معرفی شده توسط آنها طبق نوبت تعیین شده در جلسات اعلامی حضور یافته و نسبت به طرح اعتراض خود به صورت مدلل و با ارائه سند، اقدام کردند.
بر اساس شیوه‌نامه رتبه‌بندی روزنامه‌ها، هیات تجدیدنظر که اعضای آن با هیأت ارزیابی اولیه متفاوت است، به‌شرح زیر است:
ـ مدیرکل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی (به عنوان رییس)
ـ مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها (به عنوان دبیر)
ـ یکی از اعضای هیات مدیره انجمن روزنامه‌های غیردولتی به انتخاب هیات مدیره آن انجمن
ـ یکی از اعضای هیات مدیره شورای مرکزی خانه‌های مطبوعات به انتخاب آن شورا
ـ یک روزنامه‌نگار باسابقه به انتخاب انجمن پیشکسوتان مطبوعات
همچنین نماینده هیات ارزیابی (بدون حق رأی) و یک نفر منشی نیز در جلسات تجدید نظر حضور دارند.
معترضان به رتبه روزنامه ها از دولت چه می خواهند؟
تصویری از جلسه هیات تجدید نظر در محل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها
اصغر نعمتی ـ مدیر مسوول روزنامه «تجارت» ـ سعید تقی‌پور ـ مدیر مسئول روزنامه «جهان اقتصاد»ـ فرامرز یوسفی ـ سردبیر روزنامه «تماشاگران امروز» و محمدرضا محمد یوسفی ـ مدیر مسئول روزنامه «جمهور»، از جمله صاحبان روزنامه‌هایی بودند که جهت اعتراض به نتیجه اعلام‌شده درخصوص رتبه‌بندی روزنامه‌ها و شرکت در جلسه تجدید نظر، در روز دوشنبه ـ چهارم بهمن ماه ـ با اعضای هیات انتخاب دیدار و گفت‌وگو کردند.
آنچه در ادامه می خوانید گفت وگوی خبرنگار ایسنا با تنی چند از معترضان به نتایج این رتبه بندی و یکی از اعضای هیات انتخاب است:
شرایط اقتصادی را مد نظر قرار دهند
اصغر نعمتی ـ مدیر مسوول روزنامه «تجارت» ـ درباره طرح رتبه بندی روزنامه‌ها گفت: طرح رتبه بندی در نفس خود اتفاق خوبی است، زیرا باید معیاری برای ارزیابی رسانه‌های مکتوب وجود داشته باشد. اما درباره شاخص‌های این رتبه بندی مسائلی مطرح است. سرعت پیشرفت تکنولوژی، زیست بوم‌های جدید حوزه رسانه و وجود رسانه‌های مجازی و از سویی دیگر مشکلات معیشتی و اقتصادی که گریبانگیر روزنامه ها شده، باعث شده تا شاخص های ارزیابی برای رتبه بندی روزنامه‌ها، ملزم به تغییراتی شود. شاخص‌هایی که سه ـ چهار سال قبل تعریف شده نیاز به بازنگری دارد و امروز جوابگوی ارزیابی رسانه‌های مکتوب نیست. یکی از این شاخص‌ها تیراژ است که به دلیل قیمت‌های سرسام آور کاغذ و چاپ، روزنامه‌ها دچار مشکل و کاهش تیراژ شده‌اند. بحث کرونا هم هست که باعث شده مردم از مراجعه به دکه‌های روزنامه فروشی پرهیز کنند و حتی اشتراک روزنامه‌ها از ترس انتقال ویروس کاهش پیدا کند. همه اینها باعث شده غالب روزنامه ها نتوانند رتبه مناسب خود را کسب کنند.
نعمتی یکی دیگر از مشکلات ارزیابی روزنامه‌ها را تغییر زیست بوم روزنامه‌ها و فعالیت مجازی آنها دانست و گفت: «برخی از روزنامه ها شاید در فضای مجازی بازدید زیادی داشته باشند اما این ها در ارزیابی مورد توجه واقع نمی‌شود. این رتبه بندی می تواند عاملی برای بهبود کیفیت مطبوعات و ارتقاء سواد کارکنان رسانه باشد ولی مشروط به اینکه به روز شود و مطابق زیست بوم رسانه ای امروز تنظیم شود. در حال حاضر این شاخص ها، شاخص هایی نیست که واقعیت رسانه‌های کشور را بازگو کند و اگر حیات و ممات روزنامه‌ها به این رتبه بندی وصل شود، بسیاری از روزنامه‌ها از گردونه فعالیت خارج می‌شوند.
این مدیر رسانه افزود: در طرح رتبه بندی نشریات، موضوع کرونا و گرانی کاغذ لحاظ نشده و من توقع دارم اعضای تجدید نظر هم شرایط اقتصادی را مد نظر قرار دهند. قیمت کاغذ زیاد است و مسوولان روزنامه ها در کوچه خیابان باید دنبال کاغذ بروند. غالبا روزنامه‌ها به چاپخانه‌ها بدهکارند و مجبور شدند اموال خودشان را بفروشد تا حقوق کارمندانشان را پرداخت کنند.
این فعال رسانه‌ای همچنین لحاظ نشدن مشکلاتی که کرونا برای روزنامه‌ها به وجود آورده و نیز مشکلات اقتصادی و گرانی کاغذ، در طرح رتبه بندی را از مشکلات این رتبه بندی دانست. او افزود: یکی از چالش‌های عمده روزنامه‌های خصوصی، وجود روزنامه‌های عمومی و دولتی است که می‌توانند حقوق خوبی پرداخت کنند و از رانت خودشان برای اخذ آگهی استفاده کنند؛ در حالی که روزنامه‌های خصوصی بدون این امتیازات باید وارد این رقابت نابرابر شوند. وقتی می توانیم پویایی را در بخش خصوصی داشته باشیم که روزنامه‌های دولتی به عنوان رقیبان قَدَر بخش خصوصی در میدان نباشند و کار رسانه ای به بخش خصوصی واگذار شود که شعار دولت‌ها در دوره‌های مختلف هم بوده است. الان هر دستگاهی روزنامه‌ای دارد و رقابت بخش خصوصی با اینها، رقابت سختی است.
نعمتی، ارتقاء سواد رسانه‌ای مردم و مراجعه آنها به اخبار رسانه‌های معتبر، حمایت دولت از رسانه‌ها و نیز تلاش خود رسانه‌ها برای بالا بردن کیفیت محتوایی و بهبود کیفیت ظاهری را عامل برگرداندن مرجعیت اخبار به روزنامه‌ها و بالا بردن تیراژ روزنامه‌ها دانست.
او درباره روند جلسه تجدید نظر نیز گفت: جلسه بیشتر جلسه همدلی بود و ما بیشتر مشکلاتمان را مطرح کردیم. مسائلی مثل دیر رسیدن مدارکی که باید از قبل ارسال می‌شد یا ناقص بودن آن ها هم در این جلسه بررسی شد و ما مدارک را ارائه کردیم. امیداریم تیم رتبه بندی با اعمال نظر این موارد رتبه ها را بهبود دهند.
دولت نیازی به روزنامه ندارد
سعید تقی پور ـ مدیر مسوول روزنامه «جهان اقتصاد»ـ نیز درباره طرح رتبه بندی رسانه‌ها گفت: از این طرح دفاع می‌کنم و خودم از بنیانگذارانش بوده ام اما اشکالی که وجود دارد و سبب نارضایتی برخی شده، اتصال حمایت‌های وزارت ارشاد به این رتبه بندی است. این اتصال به نظرم مقدارش زیاد است. این ارتباط باعث شده هر کس رتبه‌اش پایین می‌آید، میزان حمایت دریافتی‌اش کاهش یافته و در آگهی گرفتن هم دستش بسته شود و در موضاعات مختلف نمی‌تواند موضع بالایی داشته باشد. کاهش ارتباط رتبه بندی با حمایت وزارت ارشاد بخش زیادی از اعتراضات را کاهش می‌دهد.
تقی پور درباره تاثیر این طرح بر ایجاد فضای رقابتی میان رسانه‌ها و بالا رفتن کیفیت محتوای آنها، چنین تشریح کرد: فلسفه طراحی این نظام رتبه بندی، بالا بردن کیفیت رسانه‌هاست. مهمترین شاخص هم کیفیت و محتوا است. این رتبه بندی کمک می کند تا رسانه ها با هم رقابت کنند. سنجیده شدن در یک نظام واحد، انگیزه رقابت ایجاد می‌کند.
او در پاسخ به اینکه آیا خصوصی بودن و دولتی بودن روزنامه‌ها تاثیری در رتبه بندی دارد؟ گفت: در قواعد رتبه بندی چیزی درباره تفاوت دولتی و خصوصی نیست. روزنامه دولتی اگر فروش هم نرود می‌تواند با کمک بودجه، کیفیت خودش را بالا نگه دارد. عقیده‌ام این است که دولت نیازی به روزنامه ندارد. حاکمیت باید تریبونی برای حرف زدن داشته باشد اما نه به این تعداد. هر نهادی یک رسانه دارد؛ به نظرم خیلی از اینها غیرضروری است و باید متوقف شود.
او همچنین اظهار کرد که شرایطی که کرونا برای روزنامه‌ها رقم زده در قواعد رتبه بندی اعمال نشده اما می تواند در رفتار هیات ارزیابی متجلی شود و آنها باید در تشخیص امتیازات سختگیری کمتری داشته باشند.
تقی پور افزود: جلسات تجدید نظر برای تصحیح خطای احتمالی یا تشخیص ناقص هیات اولیه پیش بینی شده که باعث کاهش اعتراض ها خواهد شد؛ البته آنهایی که به اصل رتبه بندی معترض اند همچنان معترض خواهند بود. تا جایی که می‌دانم هیات تجدید نظر قرار است با مسامحه رفتار کرده و خواسته های معترضان تا جای ممکن تامین شود.
دولتی‌ها قدرتمند ترند
فرامرز یوسفی ـ جانشین صاحب امتیاز و مدیر مسوول روزنامه «تماشاگران امروز» ـ درباره جلسه تجدید نظر رتبه بندی روزنامه‌ها گفت: ما باید به صورت رندوم شماره‌هایی از روزنامه را برای هیات انتخاب ارسال می‌کردیم. اما شاخص هایی را در نظر گرفته بودند که ممکن است برخی از آنها در آن نمونه‌های ارسال شده نبوده باشد. یعنی هر روز در روزنامه انجام نمی‌شده است. بنابراین این به شانس روزنامه برمی‌گردد که این آیتم ها چقدر در آن شماره های ارسال شده، رعایت شده است.
یوسفی درباره اینکه آیا تاثیر کرونا و گرانی کاغذ بر مطبوعات در رتبه بندی لحاظ شده است یا نه؟ گفت: بعید می‌دانم این مشکلات لحاظ شده باشد. قطعا شیوع کرونا به روزنامه‌ها خیلی ضربه زد. یکسری از نیروها دورکار شدند، یکسری مبتلا شدند و نمی‌توانستند کار کنند و اینها بر کیفیت روزنامه‌ها تاثیر داشته است. ان شاءالله در تجدید نظرشان این موضوعات لحاظ شود.
او درباره تفاوت روزنامه‌های دولتی و خصوصی نیز عنوان کرد: دولتی‌ها از حمایت هایی برخوردارند که قطعا روزنامه‌های خصوصی آن حمایت‌ها را ندارند. روزنامه‌های دولتی قدرت اجرایی و مالی بیشتری دارند و این قطعا در رتبه بندی تاثیر دارد. روزنامه‌های خصوصی قطعا هم تراز با روزنامه‌های دولتی نیستند؛ دولتی‌ها قدرتمندترند.
یوسفی راه حل بالا بردن تیراژ روزنامه ها را هم اینگونه عنوان کرد: باید فرهنگ سازی شود. باید سرانه مطالعه را بالا ببریم به نوعی که مردم را به مطبوعات برگردانیم. اگر وزارت ارشاد حمایت کند و با کمک همکاران راه حلی پیدا کند، نتیجه خوبی می گیرند و می‌توانند مطبوعات را به جایی برسانند که اقبال عمومی برگردد و سرانه مطالعه مطبوعاتمان را بتوانیم بالا ببریم.
نیاز است این ارزیابی دوباره تکرار شود
محمدرضا محمدیوسفی ـ مدیر مسوول روزنامه «جمهور» ـ درباره جلسه تجدید نظر رتبه بندی روزنامه‌ها گفت: جلسه خوبی بود. دوستان با گرمی و صمیمیت با ما برخورد کردند. اما نیاز است این ارزیابی دوباره تکرار شود زیرا رتبه بندی مربوط به دو سال پیش بوده است. با توجه به اینکه در دو سال گذشته شرایط روزنامه‌ها فرق کرده و تغییراتی صورت گرفته، باید مجددا ارزیابی شود و یکسری شاخص ها به لحاظ کمی و کیفی تغییر کند.
یوسفی با بیان اینکه بحث گرانی کاغذ نکته بسیار مهمی است اما در آیتم های رتبه بندی نبود، افزود: گرانی کاغذ سبب می‌شود که خیلی از روزنامه‌ها نتوانند کاغذشان را تامین کنند. اگر حمایت‌های دولتی و ارشاد نباشد خیلی از روزنامه‌ها تعطیل می شوند؛ این زنگ خطر است. انتظار من این است که به روزنامه‌های ضعیف تر کمک بیشتری شود. خصوصا در حوزه کاغذ انتظار دارم که خود دولت یا وزارت ارشاد ورود و کاغذ روزنامه‌ها را تامین کنند. روزنامه‌های خصوصی واقعا شرایط بسیار سختی را با هزینه‌های موجود می‌گذرانند.
مدیر مسوول روزنامه «جمهور» با اشاره به اینکه قرار گرفتن روزنامه‌های خصوصی و دولتی در یک رده بندی برای ارزیابی اشکال دارد، بیان کرد: روزنامه‌های دولتی از امکانات دولتی بهره‌مند هستند و شرایط بهتری دارند. اما روزنامه‌های خصوصی در شرایط کرونایی با سختی خودشان را نگه می‌دارند. معتقدم روزنامه دولتی اصلا نباید باشد. باید رسانه‌های خصوصی تقویت شوند و به آنها کمک بیشتری شود. اگر همه دستگاه‌های دولتی از روزنامه‌های خصوصی حمایت کنند، فضای نقد و اطلاع رسانی خوبی در جامعه شکل خواهد گرفت و مردم هم به رسانه‌ها اعتماد بیشتری می‌کنند.
زیان‌هایی که کرونا به روزنامه‌ها زد
اما بهروز بهزادی ـ روزنامه نگار قدیمی و رییس شورای سیاست گذاری روزنامه اعتماد ـ که به عنوان یک روزنامه‌نگار باسابقه به انتخاب انجمن پیشکسوتان مطبوعات در هیات تجدید نظر حضور داشت، درباره مهم ترین فاکتور در رتبه بندی روزنامه‌ها، به ایسنا گفت: مهمترین ویژگی یک رسانه تاثیرگذاری است. اگر روزنامه این تاثیرگذاری را در جامعه داشته باشد و بتواند جریان سازی کند این روزنامه وظیفه کامل خودش را انجام داده است. اگر رسانه این دو شاخص را داشته باشد روزنامه تیراژش بالا می‌رود و رسانه‌های دیجیتالی هم بازدید بیشتری دارند.
بهزادی درباره تاثیر کرونا بر روزنامه‌ها عنوان کرد: تیراژ نماینده تاثیرگذاری در جامعه است اما الان به ناچار این تیراژ پایین آمده و اخبار از داخل روزنامه کاغذی در فضای مجازی و سایت‌ها می‌چرخد و این کاری است که کرونا کرده است. الان کیوسک‌ها خالی شده‌اند و روزنامه‌ها در تعداد کم عرضه می‌شوند؛ این زیانی است که کرونا زده. زیان بزرگ کرونا همین است که فرهنگ خرید روزنامه که خودش به وسیله اینترنت داشت کمتر می‌شد را رو به نابودی برد و مردم از ترس کرونا نمی‌رفتند روزنامه بخرند و تیراژ روزنامه‌ها کم شد.
بهزادی در پاسخ به این سوال که آیا بهره‌مندی روزنامه‌های دولتی از امتیازاتی که در اختیار روزنامه‌های خصوصی نیست، در رتبه بندی روزنامه‌ها لحاظ شده است یا خیر؟ چنین گفت: در این مورد یک نظر کارشناسی هست و یک نظر دولتی. اگر نظر کارشناسی من را می‌خواهید، به عقیده من روزنامه دولتی معنا و مفهوم ندارد و مملکت می‌تواند یک خبرگزاری ادشته باشد که ایرنا را داریم و رادیو و تلویزیون که دولتی هستند که البته اگر ما بتوانیم رادیو و تلویزیون خصوصی داشته باشیم فضای رسانه‌ای بهتر می‌تواند عمل کند. روزنامه‌های بخش خصوصی بهتر از روزنامه‌های دولتی عمل می‌کنند. روزنامه‌های دولتی جز اینکه بودجه‌ای را از دولت می‌گیرند و می‌خواهند همان وظیفه بخش خصوصی را انجام دهند کار دیگری نمی‌کنند. ما اگر می خواهیم در صنایع و تجارت روی بخش خصوصی تمرکز کنیم خب روزنامه هم به عنوان یک صنعت باید به بخش خصوصی میدان دهد. این نظر خصوصی و کارشناسی من و خیلی از دوستان است اما در رتبه بندی لحاظ نشد.
