دکتر جواهر دشتی از اساتید ایرانی دانشگاه کورتین استرالیا و طراح موتور سبز که تحقیقات خود را در حوزه مدیریت خوردگی متمرکز کرده، معتقد است، سال‌ها است که در دانشگاه‌های ایران در این حوزه تدریس می‌شود، ولی همچنان هزینه خوردگی در صنایع کشور بالا است و برای رفع این چالش وی پیشنهاداتی برای همکاری با بخش‌های صنعتی ارائه کرده است که پاسخی دریافت نشده، ضمن آنکه طرح وی در حوزه مدیریت خوردگی نیز با ارائه برخی ایرادات از سوی کارشناسان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مواجه شده است.
به گزارش ایسنا، دکتر رضا جواهردشتی متولد فروردین ۱۳۴۲در تهران است که پس از اخذ مدرک دیپلم از طرف دولت ایران بورسیه دانشگاه فنی خاورمیانه (METU) ترکیه در مقاطع لیسانس و فوق لیسانس در رشته مهندسی متالوژی و علم مواد شد. وی پس از بازگشت به ایران به مدت یک سال در پژوهشگاه نیرو شروع به فعالیت کرد و مدیر پروژه آسیب‌یابی برج‌های خنک کننده نیروگاه‌های کشور شد و بعد از آن به مدیریت بررسی طرح‌های فنی و اقتصادی در سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران پیوست که در آنجا مسئول بررسی فنی و اقتصادی پروژه‌هایی نظیر فولاد اسفراین، ساخت داخل کردن هواپیماها، مرکز تحقیقات خودرو و برخی از پروژه‌های کلان بود.
وی در اواسط دهه ۷۰ شمسی برای اولین بار طرح توجیهی موتورهای انژکتوری را ارائه کرد که این طرح پایه خودروهای انژکتوری فعلی در ایران شد.
در سال دو هزار میلادی نیز تنها دریافت کننده بورسیه تحقیقاتی از آکادمی علوم در اروپا شد که به همت پروفسور عبدالسلام در تریست ایتالیا ایجاد شده بود و هر سال فقط به یک نفر بورسیه تحقیقاتی داده می‌شود و همچنین در همان سال ایده "موتور سبز" (Green Engine) برای تولید هیدروژن از فتو الکترولیز آب دریا با استفاده از باطری میکروبی را ارائه کرد که یکی از ۱۰ برگزیده انجمن پادشاهی علوم و مهندسی استرالیا شد.
در همان سال به عنوان نماینده ایران با بورسیه سازمان ملی بهره وری ژاپن به کنفرانس بین المللی این سازمان به هندوستان دعوت شد و دو مقاله در خصوص مدیریت خوردگی درآنجا ارائه داد.
در سال ۲۰۰۱ میلادی برای اولین بار از کل قاره آسیا بورسیه کامل دانشگاه موناش استرلیا برای دکتری را به دست آورد و در آنجا توانست برای اولین بار تحقیقات آکادمیک بر روی ویژگی‌های مکانیکی و الکتروشیمیایی خوردگی میکروبی را شروع و اولین آزمایشگاه در این زمینه را بنیانگذاری کند که بعدها مورد استفاده دانشجویان دکتری قرار گرفت.
جواهر دشتی بلافاصله بعد از اتمام دوره دکتری به عنوان سر مهندس در شرکت "اکسترین" در استرالیای غربی استخدام و در پروژه‌های مرتبط با مدیریت خوردگی در صنایع معدن، شیمیایی و دریایی مشغول به فعالیت شد. سپس در شرکت انگلیسی "اکسدوس" با سمت سرمهندس ارشد خوردگی و انتخاب مواد برای خطوط نفت و گاز زیر دریا و همزمان در "آبردین" انگلستان روی چند پروژه مرتبط با خوردگی در دریای شمال مشغول به کار شد.
این محقق ایرانی پس از انجام دوره پسادکترا در دانشگاه کورتین در استرالیا بر روی خوردگی میکروبی سازه‌های بتنی به دانشگاه قطر رفته و با سمت استادی در قسمت مواد و خوردگی به کار پرداخت و پروژه‌های مختلفی را راهبری کرد.
به گزارش ایسنا، چاپ کتاب Corrosion Policy Decision Making Management and Engineering Viewpoints یا "سیاستگذاری مدیریت تصمیم گیری در مورد خوردگی: نقطه نظرهای مدیریتی و مهندسی"، کتابی است که به ویراستاری دکتر رضا جواهردشتی و با همکاری جمعی از صاحبنظران ایرانی در زمینه‌های مختلف مدیریت خوردگی و با ارائه نقطه نظرهای نوین در زمینه مدیریت خوردگی توسط انتشارات آمریکا در سال 2022 Wiley به چاپ خواهد رسید.
عناوین و نام نویسندگان کتاب مذکور به این شرح است:
فصل اول: مقدمه، به قلم دکتر رضا جواهردشتی
فصل دوم: جنبه‌های مهم در علم خوردگی، به قلم دکتر رضا جواهردشتی و مهندس علی قنبرزاده
فصل سوم: المان‌های اساسی مدیریت هوشمند خوردگی، به قلم دکتر رضا جواهردشتی و دکتر فرانک جواهردشتی
فصل چهارم: اقتصاد و خوردگی، به قلم مهسا مستشار نظامی
فصل پنجم: مدیریت موثر در افزودنی‌های فرآیندی، به قلم مهندس محمدرضا حامد غفاری
فصل ششم: استفاده از روش "تریز" در مدیریت خوردگی، به قلم مهندس مهدی بصیرزاده و دکتر رضا جواهردشتی
فصل هفتم: اثرات زیست محیطی خوردگی و استراتژی ارزیابی این اثرات، به قلم دکتر رضا جواهردشتی
موتور سبز محقق ایرانی برترین طرح حوزه سوخت پاک
دکتر رضا جواهر دشتی استاد ایرانی دانشگاه کورتین استرالیا و متخصص خوردگی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به سابقه ۴۰ سال تحقیقات خود در حوزه خوردگی و خوردگی میکروبی گفت: در سال ۲۰۰۱ فراخوانی در زمینه استفاده از انرژی‌های پاک در قطب جنوب منتشر شد و طرح من به عنوان "موتور سبز" جزو ۱۰ طرح برگزیده فراخوان شناخته شد.
وی طرح "موتور سبز" را تولید سوخت پاک با استفاده از باکتری‌های مضر صنعتی دانست و اظهار کرد: موتور سبز بر اساس این ایده طراحی شده که ولتاژ مورد نیاز برای فتوالکترولیز آب و تولید هیدروژن، که سوخت سیستم‌های جدید هیدروژنی است، از طریق باتری‌های "میکروبی" که از باکتری‌هایی نظیر باکتری‌های احیا کننده سولفات (SRB) و باکتری‌های اکسید کننده گوگرد (SOB) تشکیل شده‌اند، تامین شود.
جواهر دشتی، باکتری‌های احیاکننده سولفات را در زمره مهمترین عوامل خوردگی میکروبی دانست که منشا زیان‌های اقتصادی در واحدهای صنعتی است و ادامه داد: این نوع باکتری‌ها با تولید یون سولفید سبب تشکیل ترکیباتی مانند سولفید هیدروژن و سولفید آهن می‌شوند و اثر خورندگی شدیدی بر فلزات و فولاد دارند.
مجری طرح موتور سبز با اشاره به عملکرد این موتور توضیح داد: باکتری‌های احیاکننده سولفات با تولید گاز سولفید هیدروژن ماده اولیه برای استفاده باکتری‌های اکسید کننده گوگرد را فراهم می‌کنند و آن باکتری‌ها از جمله "تیوباسیلوس فرواکسیدان" با تولید اسید سولفوریک، الکترولیت لازم برای یک پیل الکتروشیمیایی که وظیفه تامین ولتاژ مورد نیاز سیستم فوتو الکترولیز را بر عهده دارد، فراهم می‌کنند.
به گفته این استاد دانشگاه کورتین استرالیا، ولتاژ ایجاد شده توسط پیل برای تحریک فتوآند دستگاه فوتوالکترولیز به کار می‌رود. این فتوآند که از جنس اکسید تینانیوم است، با قرار گرفتن در معرض نور خورشید، الکترون منتشر می‌کند.
وی یادآور شد: هیدروژن تولیدی دستگاه فتوالکترولیز که در فرایندی کاملا پاک از تجزیه آب به دست آمده به عنوان سوخت در موتورهای هیدروژنی یا پیل‌های سوختی قابل استفاده است.
وی تالیف ۷ کتاب بین المللی را از دیگر دستاوردهای علمی خود نام برد و یادآور شد: هشتمین کتاب در زمینه خوردگی با همکاری جمعی از فرزانگان ایرانی در انتشارات ویلی امریکا منتشر خواهد شد. این کتاب از این جهت که با همکاری جمعی از محققان برجسته ایرانی نوشته شده، حائز اهمیت است.
تجربه همکاری با بخش‌های صنعتی ایران
این استاد دانشگاه کورتین استرالیا به بیان تجربیاتش در همکاری در بخش‌های صنعتی ایران پرداخت و گفت: زمانی که به ایران آمدم با بخش‌های صنعتی نفت، گاز، پترشیمی، صنایع نیروگاهی، معادن به صورت ارائه مشاوره، بازدید، برگزاری دوره‌های آموزشی و تهیه گزارش همکاری داشتهام.
جواهر دشتی با بیان اینکه واژه "مدیریت خوردگی" را برای اولین بار در ۲۴ سال گذشته در ایران وارد بخش‌های صنعتی کردم، خاطر نشان کرد: ولی در طول ۵ سال که در ایران بودم، دری نبود که نزدم و جایی بود که نرفته باشیم که بگوییم راهی که به عنوان مدیریت خوردگی در پیش گرفته شده است، آن چیزی نیست که باید طی شود.
وی اضافه کرد: جلسات متعددی با مسوولان وزارت نفت داشتم و پیشنهاداتی در این زمینه مطرح کردم و اعلام کردم که به صورت افتخاری اقدام به مدیریت خوردگی در بخش صنعت کنیم، ولی پذیرفته نشد.
این محقق حوزه خوردگی با تاکید بر اینکه در ایران "مدیریت خوردگی" با "مهندسی خوردگی" اشتباه گرفته شده است، گفت: نیم قرن است که در دانشگاه‌های ایران مبحث خوردگی تدریس می‌شود، ولی اقدام شایسته‌ای در بخش صنعت برای پیشگیری از این پدیده مخرب صورت نگرفته است که این امر دلایل خاصی دارد.
وی عدم آگاهی کشور از هزینه‌های سالانه خوردگی را از دلایل عدم اقدام در این حوزه عنوان کرد و گفت: این در حالی است که کشور کویت از سال‌های قبل به این ادراک رسید که باید هزینه‌های خوردگی را کاهش دهد، از این رو در آن سال‌ها ۵.۲ درصد از تولید ناخالص خود را صرف خوردگی کرد و پس از ۲۰ سال فعالیت در این زمینه، توانستند میزان خوردگی خود را به ۲.۱ درصد کاهش دهند.
جواهر دشتی با انتقاد از اینکه در ایران هیچ آمار و مستنداتی در زمینه خوردگی وجود ندارد، اظهار کرد: مشاهده می‌شود که آمارها و ارقامی که در نشریات امریکایی و انگلیسی منتشر می‌شود، در ایران نقل می‌شود ولی بر اساس برآوردهای غیر رسمی نرخ خوردگی در ایران حداقل ۸ برابر بودجه‌های عمرانی است و این میزان، عددی است که کل صنایع ایران از خوردگی ضرر اقتصادی می‌بینند.
این استاد دانشگاه کورتین، ضررهای زیست محیطی را از دیگر چالش‌های خوردگی در صنایع اعلام کرد و افزود: در صورتی که خطوط انتقال دچار نشتی شود، اثرات مخربی در محیط زیست خواهد داشت.
وی ادامه داد: در این زمینه پیشنهاد کردم که کمیته‌ای متشکل از نمایندگان وزارت نفت، سازمان محیط زیست و متخصصان حوزه خوردگی تشکیل شود و هر زمانی که قرار است اقدام به حفاری و یا احداث لوله انتقال شود، بر اساس ۵جدول که بر اساس تجاربی که کسب کردم، برآوردهایی صورت گیرد تا اگر بر اساس داده‌های این جداول اگر مقدور باشد، حفاری صورت گیرد، در غیر این صورت جلوی حفاری گرفته شود.
جواهر دشتی با تاکید بر اینکه این روش در تمام دنیا مرسوم و رایج است، گفت: در آن زمان بهانه‌ای نبود که آورده نشود و مخالفت خود را با اجرای این پیشنهاد اعلام کردند.
این محقق ایرانی طراح موتور سبز همچنین به یاد می‌آورد که پیشنهاد خود را برای تدریس در یکی از دانشگاه‌های بزرگ کشور ارائه کرده است، ولی این دانشگاه به دلیل بالا بودن سن، تقاضای وی را رد می‌کند.
ارائه طرح ملی برای مدیریت خوردگی
وی از پیشنهاد همکاریش با صنعت هوایی کشور سخن گفت و خاطر نشان کرد: صنعت هوایی بیشترین چالش را با خوردگی دارد و از آنها خواستم که در این زمینه با آنها همکاری داشته باشم و در این زمینه نامه‌ای ارسال کردم ولی بعد از گذشت ۴ سال این تقاضا راه به جایی نبرده است.
جواهر دشتی ادامه داد: از سوی دیگر به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مراجعه کردم و به آنها اعلام کردم که مدیریت خوردگی یک مساله ملی است و نیاز است که به آنها پرداخته شود و آنها پاسخ دادند که فعالیت این معاونت محصول محور است و به آنها گفتم که اولویت تولید محصولات دانش بنیان را در زمینه مدیریت خوردگی تعریف کنید و به من پیشنهاد کردند که طرحی در این زمینه ارائه دهم.
این محقق اضافه کرد: من در آن زمان طرحی در حوزه مدیریت خوردگی ارائه کردم که در نهایت توسط یکی از کارشناسان این معاونت ایراداتی به آن گرفته شد.
این استاد دانشگاه کورتین استرالیا به بیان ماجرای بی توجهی نسبت به طرح مدیریت خوردگی در پتروشیمی بندرعباس پرداخت و گفت: در حالی که در کشور مسوولان درد را احساس نمی‌کنند، پتروشیمی قطر از من دعوت کرد تا در زمینه مدیریت پیشرفته خوردگی با آنها همکاری کنم.
وی با تاکید بر اینکه برای بررسی هزینه خوردگی به عاملی به عنوان "مدیریت دانش خوردگی" نیاز داریم، یاداچآور شد: تا زمانی که هزینه اقتصادی و زیست محیطی خوردگی را در کشور ندانیم، حتی اگر هزاران سند راهبردی مدیریت خوردگی هم تدوین شود، راه به ترکستان خواهد بود و به جایی نخواهیم رسید.
وی با بیان اینکه تاکنون هر آنچه که در ایران در زمینه مدیریت خوردگی صورت گرفته، بر اساس مدل‌های خارجی بوده است، افزود: مدل‌های خوردگی خارجی به درد مشکلات خوردگی ایران نمی‌خورد و هر کشوری مدل خاص خود را دارد و ایران نیز نیازمند مدل خوردگی خودش است و این موردی است که در زمانی که در ایران بودم، به مسوولان اعلام کردم.
مدل خوردگی در ایران
این متخصص حوزه میکروبی، ایران را موزه خوردگی توصیف کرد و در این باره توضیح داد: از آنجا که ایران دارای اقلیم‌های متفاوتی است، موزه‌ای از خوردگی‌ها در ایران تشکیل شده است، از این رو از هر نوع خوردگی که وجود دارد، نمونه‌ای از آن در ایران قابل مشاهده است، به گونه‌ای که اگر فلز خاصی را در تهران و شهرستانی مانند طالقان قرار دهیم، مشاهده خواهد شد که این فلز در تهران به دلیل وجود آلودگی هوا، سریع‌تر دستخوش خوردگی خواهد شد.
وی اضافه کرد: در عین حال تاسیسات نیروگاهی در مناطقی چون بوشهر و بندرعباس خوردگی شدیدتری نسبت به نیروگاه‌های مناطقی چون تبریز دارند، علاوه بر آن خوردگی خطوط انتقال در دریا و خشکی بسیار متفاوت است.
جواهر دشتی یکی از خوردگی‌های موجود در ایران را خوردگی میکروبی عنوان کرد و ادامه داد: در این نوع خوردگی، باکتری‌ها می‌توانند فلزات را بخورند و از بین ببرند و بیشتر در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، صنایع نیروگاهی، فاضلاب و صنایع دریایی دیده می‌شود.
این استاد دانشگاه کورتین استرالیا با بیان اینکه در صنایع نیروگاهی از آب ژاول برای جلوگیری از خوردگی استفاده می‌شود، گفت: این ماده از این طریق وارد پساب می‌شود و نتایج مطالعات ما بر روی موش نشان داد که این نوع پساب موجب کوری، نازایی و مرگ موش‌ها می‌شود.
روش‌های مقابله با خوردگی
جواهر دشتی با تاکید بر اینکه برای مقابله با خوردگی ۵ راهکار وجود دارد، توضیح داد: "مقابله فیزیکی" با استفاده از انواع پوشش‌ها، "روش شیمیایی" با استفاده از مواد شیمی ضد خوردگی، "مقابله الکتریکی" از طریق طراحی سیستم‌های آندی و کاتدی خاص، "مقابله مکانیکی" و "مقابله با روش‌هایی مبتنی بر پارامترهای بهره برداری" ۵ روش برای پیشگیری از خوردگی است و هیچ یک از این روش‌ها از جمله استفاده از پوشش‌ها به تنهایی برای مدیریت خوردگی کافی نیست.
وی در این باره گفت: به عنوان مثال اگر از پوشش‌های ضد خوردگی برای خطوط انتقال استفاده شود، در صورتی که در زیر خاک، این پوشش دچار خراشیدگی شود، خوردگی ایجاد خواهد شد؛ از این رو پیشنهاد می‌شود که برای این لوله‌ها علاوه بر استفاده از پوشش و رنگ، از حفاظت کاتدی و آندنی نیز استفاده شود.
جواهر دشتی با تاکید بر اینکه راهکارهایی که برای مدیریت خوردگی ارائه می‌شود، از این ۵ راهکار خارج نیست، گفت: ولین اگر مکانیزم خوردگی شناخته نشود، هر آنچه که در این زمینه تجویز شود، ضمانت اجرایی لازم را نخواهد داشت.
وی اضافه کرد: از این رو در ایران لازم است که پژوهش‌های بنیادی در حوزه مدیریت خوردگی تقویت شود، ضمن آنکه عالمان این حوزه را در بخش‌های صنعتی راه دهند و استادانی که در زیر کولر کتاب در این زمینه تالیف می‌کنند، با چالش‌ها و مسائل موجود در مناطق مختلف کشور آشنا نیستند.
انتهای پیام
