وارث :مهمترين زيارتگاههاي کربلا و حومه آن به نقل از کتاب "اماکن زيارتي و سياحتي عراق" نوشته محمّد رضا قمي به این شرح است:
حرم امام حسين(عليه السلام)، که به همراه حرم ابوالفضل العباس(عليه السلام) و فضاهاي پيرامون اين دو جايگاه، هسته مرکزي شهر را تشکيل مي دهند. حرم مطهر بيش از دو متر از سطح شهر پايين تر است؛ از اين رو تعداد زيادي پله زائران را از دروازه ها به درون صحن هدايت مي کند. ساختمان کنوني حرم از ساخته هاي دوره صفوي و عثماني و قاجار است. حرم مطهر از گنبدي بزرگ و مطلاّ تشکيل شده که بر روي گنبد خانه اي وسيع و چندين رواق و يک مسجد بزرگ و صحني فراخ است که تمامي اين مجموعه را در بر مي گيرد. گنبد طلا از ساخته هاي دوران صفويه است و طلاکاري آن به دستور آغامحمدخان قاجارانجام گرفته است. در زير گنبد، ضريح نقره اي و بزرگ و چند ضلعي قرار دارد که قسمت عمده فضاي گنبدخانه را اشغال کرده و درون آن قبر مطهر امام حسين(عليه السلام) و دو فرزندش علي اصغر و علي اکبر جاي دارد. در سمت شرق ضريح مطهر حضرت، فضايي است که در جنوب آن پنجره اي نقره اي قرار دارد. اينجا آرامگاه قسمت اعظم شهيدان واقعه کربلا است که همگي آنان پيرامون آن پنجره و فضاهاي اطراف پراکنده و مدفون هستند.
قتلگاه: جايگاهي است در نزديکي آرامگاه حبيب بن مظاهر اسدي که بنابر گفته روايات، امام حسين(عليه السلام) در آنجا به شهادت رسيد و بعدها به جايگاه کنوني منتقل شد و دفن گرديده اند.
تلّ زينبيّه: در فاصله ۲۰ متري از سمت غرب صحن مطهّر، تپه اي به ارتفاع ۵ متر وجود دارد که امروزه بر روي آن اتاقي ساخته شده است، اين تپّه به نام «تلّ زينبيّه» يا تپّه حضرت زينب(عليها السلام) مشهور است و بنا به نقل مورّخان، تپّه اي بوده است که در روز عاشورا حضرت زينب بر روي آن مي رفته و از سير وقايع جنگ آگاهي مي يافته اند.
حرم منوّر و پاک ابوالفضل العباس(عليه السلام): اين حرم در فاصله ۳۵۰ متري شمال شرقي حرم امام حسين(عليه السلام)قرار گرفته و داراي قبّه و بارگاه شکوهمندي است که جسد پاک اين سردار رشيد و يار وفادار امام حسين(عليه السلام) را در بَرگرفته است. ساختمان داراي گنبدي طلايي است که بر روي گنبد خانه اي کوچکتر از حرم امام حسين(عليه السلام) قرار دارد. گِرداگرد قبر مطهّر را چهار رواق و صحن فراخ و وسيعي به همراه ايوان زيبا در برگرفته است. ضريح زيباي آن حضرت به دستور مرحوم آية الله العظمي حکيم در سال ۱۹۶۵ ميلادي در اصفهان ساخته شد.
آرامگاه حبيب بن مظاهر اسدي: او يکي از شهداي روز عاشورا است که در سن ۸۰ سالگي به ياري امام حسين(عليه السلام) شتافت و شهيد گرديد و در فاصله ۱۰ متري از ضريح مطهر و در رواق جنوب غربي مدفون است و داراي ضريح کوچکي است.
آرامگاه سيد ابراهيم مجاب: وي امام زاده والا مقام و عظيم الشأن و داراي نسل مبارکي است. او ابراهيم فرزند محمّد العابد فرزند امام موسي بن جعفر(عليه السلام) است که در اين بقعه مطهّر دفن شده است و بنا به نوشته مورّخان، بسياري از سادات و بزرگان پيرامون او مدفونند. آرامگاه او در رواق حرم مطهّر و در گوشه شمال غربي آن است.
مشاهير مدفون در حرم: در سرتاسر صحن و حجره هاي گرداگرد آن و رواقها، بسياري از بزرگان در طول تاريخ دفن شده اند، برخي از اين حجره ها به نام شخصيتي که در داخل آن دفن شده، مشهور است؛ همچون آخرين مقبره اي که در جنوب سمت مشرق قرار دارد و مدفن بسياري از علماي دين مي باشد که مشهورترين آنها مرحوم آية الله ميرزا محمّد تقي شيرازي است که در سال ۱۹۲۰ميلادي، رهبري انقلاب مردم بر ضدّ دولت انگليس را بر عهده داشت. از ديگر مشاهير مدفون در اين بقعه مطهر، ميرزا محمّد تقي خان امير کبير است که پس از به قتل رسيدنش در کاشان، به کربلا منتقل و در مقبره اي در رواق شرقي حرم مطهر دفن گرديد، همچنين قاجاريه نيز در رواق شمالي، داراي مقبره اي هستند که جمعي از آنان در آنجا مدفونند.
خيمه گاه: در جنوب صحن مطهّر امام حسين(عليه السلام) و در فاصله ۲۵۰ متري واقع است. (بنا به نقل مورّخان، محلّ برافراشته شدن خيمه ها و چادرهاي سيد الشهدا(عليه السلام) و ياران او بوده است). امروزه جايگاه خيمه ها را با ساختمانسازي به تصوير کشيده اند.
مقام حضرت مهدي(عليه السلام): در ميان نخلستانهاي کرانه رودخانه فرات که اين شاخه رودخانه به نام «نهر علقمه» مشهور است، از شمال کربلا مي گذرد و آن جايگاهي است منسوب به حضرت حجّت(عليه السلام) که مردم در آن به نماز مي پردازند.
حُرّ: و آن شهرکي است در جنوب غربي کربلا که در فاصله ۹ کيلومتري از شهر واقع شده و نام آن برگرفته از نام حرّ بن يزيد رياحي است. او در روز عاشورا يکي از فرماندهان لشکر عبيدالله زياد بود ولي بعدها توبه کرد و به لشکر حق پيوست و تا پاي جان ايستاد و به شهادت رسيد و در اين موقعيّت دفن گرديد. امروزه آرامگاه او، که از ساخته هاي شاه اسماعيل صفوي است، داراي صحن و رواق و گنبد کاشي کاري است و مؤمنان فوج فوج به زيارت قبرش مي شتابند.
آرامگاه الأخرس بن الکاظم(عليه السلام): وي محمد ابن أبي الفتح أخرس، از نوادگان حضرت موسي بن جعفر(عليه السلام)است که بقعه اش در حومه کربلا، در محله اي به نام «الأبتر» قرار دارد.
آرامگاه ابن حمزه: وي نواده امير المؤمنين و از امام زادگان والا مقام است. آرامگاهش در آغازِ بزرگراه کربلا ـ طويريج قرار دارد.
آرامگاه عون بن عبدالله: در نسبت اين امام زاده ترديدهايي وجود دارد که آيا وي همان عوني است که در کربلا شهيد شد و يا نواده امام حسن(عليه السلام) است؟ امروزه وي داراي بقعه و بارگاه باشکوهي در ۱۱ کيلومتري شمال غربي کربلا و در آغاز بزرگراه کربلا ـ بغداد مي باشد. اين امام زاده بسيار مورد توجّه مردمان عراق و داراي نذر مجربي است: از اين رو همواره مزار او مملو از زائر و نذورات آنان است.
آرامگاه طفلان مسلم: اين آرامگاه در راه کربلا ـ بغداد، در حومه شهر مسيّب قرار دارد. اين دو کودک به نامهاي محمّد و ابراهيم، فرزندان حضرت مسلم ابن عقيل هستند که پس از شهادت پدرشان به شهادت رسيدند، آرامگاه اين دو کودک صحن و سراي باشکوهي داشته و بر قبر هر يک گنبد و ضريحي قرار دارد.
آرامگاه ابن هاشم: وي از نوادگان حضرت موسي بن جعفر(عليه السلام)است که در سال ۷۴۵هـ.ق. وفات يافت و آرامگاهش امروزه در کويري واقع در شمال غربي کربلا مي باشد. قبر او داراي صحن و سراي بزرگي است و در ميان اعراب بيابان گرد بسيار معروف است و آنان همواره بدو پناه آورده و نذر مي کنند.
حسينيّه هاي کربلا: با توجّه به اين که کربلا شهري زيارتي است و ساليانه صدها هزار مسلمان از سرتاسر کشورهاي شيعه نشين براي زيارت به اين شهر مقدّس مشرّف مي شوند، از اين رو بسياري از مردم شهرهاي گوناگون به ساختن حسينيّه و زائرسرا پرداخته اند که مهمترين حسينيّه ها از آنِ ايرانيان است; همانند حسينيّه تهرانيها، اصفهانيها، مازندراني ها، قمي ها و آذربايجانيها، و ده ها حسينيّه ديگر که قسمت عمده اين مراکز در سالهاي اخير منهدم و ويران گرديده است.
مدارس ديني کربلا: کربلا داراي حوزه علميّه کهن و مهمّي است; از اين رو مدارس ديني فراوان در کربلا ديده مي شود که مهمترين آنها عبارتند از: مدرسه هنديّه، مدرسه حسن خان، مدرسه آية الله بروجردي، مدرسه بادکوبه، مدرسه کريم خان، مدرسه مجاهد، مدرسه بُقعه، مدرسه حسينيّه، مدرسه شريف العلما، مدرسه سليميّه و
