کاخ سفید روز جمعه ۲۵ مرداد ماه (۱۵ اوت) قطعنامه‌ای را پس از تحرکات بسیار دیپلماتیک، برای تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران که طبق برجام در۲۷ مهرماه امسال به پایان می رسد، به شورای امنیت ارائه کرد که با مخالفت اکثریت قریب به اتفاق اعضای شورای امنیت مواجه شد.
مایک پمپئو وزیر امور خارجه این کشور که این روزها پرچمدار تندروهای کاخ سفید است، پنج روز بعد - روز پنج‌شنبه ۳۰ مرداد (۲۰ اوت) - در سفری از واشنگتن به نیویورک - مقر سازمان ملل - شکایتی علیه ایران را به اندونزی رئیس دوره‌ای شورای امنیت ارائه کرد که خواستار فعال شدن مکانیسم ماشه برای بازگشت تمام تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران (پیش از برجام) شده است. اما نامه درخواستی آمریکا در کمتر از ۲۴ ساعت با مخالفت صریح ۱۳ کشور از ۱۵عضو شورای امنیت سازمان ملل روبرو شد که پنج عضو این شورا در برجام حضور دارند و معتقدند خواسته آمریکا هیچ مبنای حقوقی ندارد.
به اعتقاد تحلیلگران و رسانه های بین المللی، دولت ترامپ به جای منزوی کردن ایران، این بار آمریکا را با توافق هسته ای که ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ از آن خارج شد، منزوی کرده است؛ همان توافقی که مخالفان دولت "حسن روحانی" بارها در داخل به آن تاخته اند و موافقان آن را مانعی بزرگ بر سر راه تلاش‌های تندروها در آمریکا و لابی اسرائیل برای ایجاد اجماع بین المللی علیه جمهوری اسلامی ایران می دانند.
"محمدجواد ظریف" وزیر امور خارجه ایران که همواره بر سر این توافق در نوک پیکان نقدها و حملات تندروها قرار داشته، پس از شکست قطعنامه پیشنهادی آمریکا در یک برنامه تلویزیونی گفت: "تعدادی از دوستان چند بار برجام را کشتند، دفن کردند، تشییع جنازه‌اش را گرفتند؛ اما ببینید جنازه برجام، آمریکا را شکست داد."
مجید تخت روانچی نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد در واکنش به درخواست آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه تاکید کرده است: قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، برجام را تایید و آمریکا مشارکت خود را در آن متوقف کرد. این اقدام نقض هر دو (یعنی برجام و قطعنامه) است. جامعه بین‌المللی هفته گذشته حق آمریکا در استفاده از مکانیسم ماشه را مردود دانستند. آمریکا نباید برای امتحان بخت خود تلاش کند چرا که تنها به تحقیر دوباره منجر می‌شود.
نمایندگان روسیه و چین به صراحت با درخواست آمریکا برای اعمال مکانیسم ماشه مخالفت و اعلام کرده اند اعتقاد نداریم که ایالات متحده حق قانونی یا دلیلی برای آغاز این کار (فعال کردن مکانیسم ماشه) دارد. البته ما آن را به چالش خواهیم کشید.
دفتر نمایندگی بلژیک در سازمان ملل که نقش هماهنگ‌کننده قطعنامه ۲۲۳۱ را در شورای امنیت دارد، با تاکید بر حفظ برجام اعلام کرده است آمریکا به دلیل توقف مشارکت خود در برجام، نمی‌تواند از طریق این توافق، تحریم‌ها را بازگرداند.
متحدان اروپایی آمریکا یعنی سه کشور اروپایی عضو برجام - آلمان، انگلیس و فرانسه - نیز در بیانیه مشترکی اعلام کرده اند: سه کشور متعهد هستند روند و سازوکارهایی که پایه واساس چندجانبه‌گرایی را تشکیل می‌دهند، حفظ کنند.
وزیران امور خارجه سه کشور اروپایی با تاکید بر حفظ اقتدار و اعتبار شورای امنیت سازمان ملل، تصریح کرده اند: از تمام اعضای شورای امنیت سازمان ملل می‌خواهیم از هرگونه اقدامی که فقط موجب شکاف بخشیدن به اختلافات در شورای امنیت می‌شود یا پیامدهای جدی دارد، خودداری کنند.
کلی کرافت سفیر و نماینده دائم آمریکا در سازمان ملل در پی واکنش متحدان اروپایی گفته است بسیار از موضع اروپایی‌ها در برابر تلاش آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها مایوس شده است.
از نگاه تحلیلگران بین المللی، نامه سه کشور اروپایی به رئیس شورای امنیت از لحاظ حقوقی از اهمیت بسیاری برخوردار است چرا که برای نخستین بار بصورت مشترک گفته‌اند این اقدام آمریکا "تاثیر قانونی" ندارد. به عبارت دیگر، شمارش معکوس ۳۰ روزه ای که آمریکا مدعی است با نامه پمپئو شروع شده، از دید اروپایی‌های کلید نخورده است.
آتش بیاران آمریکایی معرکه فعال سازی مکانیسم ماشه
تندروهای آمریکا به ویژه بنیاد ضد ایرانی دفاع از دمکراسی‌ها (اف دی دی) که در دولت ترامپ نقش جدی در قامت یک اندیشکده برای پیشبرد سیاست فشار حداکثری علیه ایران داشته اند و به نظر می‌رسد ترامپ را در آستانه انتخابات سوم نوامبر در لبه پرتگاه قرار داده اند، از واکنش‌ها به ویژه واکنش متحدان اروپایی آمریکا به درخواست پمپئو برای فعال سازی مکانیسم ماشه عصبانی هستند.
یکی از اعضای این بنیاد در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: فرانسه با مخالفت با فعال شدن مکانیسم ماشه، شورای امنیت را فلج می کند. سفیر سابق فرانسه در سازمان ملل در پاسخ گفت: آتش بیار معرکه به مامورآتش‌نشانی تهمت می زند....
آنتونی بلینکن مشاور ارشد سیاست خارجی "جو بایدن" نامزد دمکرات ها در انتخابات پیش روی ریاست جمهوری آمریکا نیز در پاسخ به یک عضو دیگر این بنیاد که بر فعال سازی مکانیسم ماشه تاکید کرده بود، نوشته است: امکانات قطعنامه ۲۲۳۱ در اختیار کشورهای "مشارکت کننده" است. کاخ سفید وقتی از توافق خارج می‌شد در عنوان بیانیه‌اش صریح نوشت: "پایان دادن به مشارکت آمریکا در برجام"...
"ریچارد گلدبرگ" عضو وابسته به بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها و دستیار سابق جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا که از مخالفان سرسخت برجام است، نیز تاکید کرده آمریکا طبق قطعنامه ۲۲۳۱ آمریکا حق استفاده از مکانیسم ماشه را دارد که این بار "وندی شرمن" مقام پیشین وزارت خارجه دولت اوباما و عضو تیم مذاکره کننده هسته ای آمریکا با ایران پاسخ داده است: مکانیسم ماشه در برجام است نه قطعنامه.
گلدبرگ پیش از این نیز گفته بود: برخی نکات کوچک در شورای امنیت سازمان ملل در آستانه جنگ مکانیسم ماشه علیه ایران: مطابق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت آمریکا می تواند شکایت نامه ای را تسلیم کند تا استفاده از مکانیسم ماشه را آغاز و پیش نویس قطعنامه خود را به شورای امنیت پیشنهاد دهد تا شکایت نامه خود را نادیده بگیرد. آمریکا سپس از وتوی دوگانه استفاده کند تا مجبور به رای دادن به قطعنامه خود شود و سپس قطعنامه پیشنهادی خود را وتو کند تا مکانیسم ماشه را به کار اندازد.
میخاییل اولیانوف نمانیده دائم روسیه در آژانس بین المللی انرژی اتمی پاسخ داده بود: امید داریم در دولت آمریکا افراد منطقی وجود داشته باشند که نگذارند کشورشان در عرصه بین المللی بخ دلیل ماجراجویی‌هایی همچون تلاش برای استفاده از مکانیسم ماشه که با عقل سلیم جور در نمی‌آید، بدنام شود.
بسیاری از تحلیلگران آمریکایی خروج دولت ترامپ در سال ۲۰۱۸ از برجام را کوته بینی سیاست خارجی این دولت و سبب انزوای آمریکا دانسته اند.
"لارا جیکز" و "دیوید سنگر" نیز از تحلیلگران ارشد نیویورک تایمز می گویند: آمریکا به جای منزوی کردن ایران بر سر توافق هسته ای، خودش پشت در ماند . رویارویی دیپلماتیک بر سر تحریم های بین المللی علیه ایران، ملموس ترین نمونه ای است که نشان دهد ایالات متحده به جای منزوی کردن تهران، تا حد زیادی خود را از نظم جهانی منزوی کرده است. ترامپ تقریبا در هر گامی که برای نابودی توافق هسته ای ۲۰۱۵ برداشت، با مخالفت روبرو شد از جمله از طرف مستحکم ترین متحدان آمریکا در اروپا اما این بار این مخالفت به یک رویارویی آشکار انجامید.
تحلیلگران نیویورک تایمز می گویند: حتی اگر پمپئو در این تقلای خود برای فعال کردن مکانیسم ماشه، موفق هم بشود، تحریم هایی را باز می گرداند که هیچیک از متحدان آمریکا مایل به اجرای آن نیستند و این نه تنها اقتدار آمریکا در جهان را تضعیف می کند بلکه چه بسا به دشمنانش نشان دهد که چگونه سازمان ملل را در کشمکش های آینده جهان، به حاشیه برانند.
" جان آلترمان "کارشناس ژئواستراتژی و امنیت در مرکز مطالعات راهبردی و بین المللی واشنگتن به نیویورک تایمز گفته است: ترامپ و پمپئو، متحدان ما را می رانند تا علیه ما و در کنار دشمنانمان جاگیری کنند. این برای من غیر قابل تصور است که چطور چنین جنگی در سازمان ملل را به عمد می بازید؟ البته آقای پمپئو، خود را برای اعلام پیروزی آماده می کند. ایران، تا ۱۴ ماه پس از خروج آمریکا از برجام، همچنان به شروط آن پایبند ماند. سپس، هنگامی که اقتصادش آسیب دید و از برهم خوردن توافق کلافه شد، زیر فشارهایی در خانه، شروع به نقض برجام کرد.
اروپا در انتظار موعد انتخابات در آمریکا
اروپا که بر سر تعلل و ناتوانی در اجرای تعهداتش در برجام بارها مورد نکوهش و انتقاد مقامات جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته، اکنون بیش از هر زمان دیگری اعتبار بین المللی خود را با درخواست آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه در خطر می‌بیند.
تحلیلگران نیویورک تایمز می گویند: گفت‌وگو میان اروپا و ایران بدون تعیین مهلتی برای پایان آن، ادامه دارد. این باور وجود دارد که دیپلمات‌های اروپایی، این گفت‌وگوها را تا انتخابات نوامبر آمریکا ادامه خواهند داد.
"الی گرانمایه" تحلیلگر و کارشناس ارشد اندیشکده "شورای روابط خارجی اروپا"نیز در فارین پالیسی ژورنال نوشته است: برغم تصمیم ترامپ- پس از تحقیر در شورای امنیت- به فعال سازی مکانیسم ماشه، بریتانیا، فرانسه و آلمان توان آن را دارند که مکانیسم ماشه را معطل گذارند تا به روز انتخابات در آمریکا برسیم.
کشمکش کنونی بر سر مکانیسم ماشه، بیش از آنکه یک نبرد حقوقی باشد، یک جنگ سیاسی است. اروپایی ها، بیشتر به این استدلال سیاسی گرایش دارند که آمریکا "مشروعیت" لازم برای به کار انداختن مکانیسم ماشه را ندارد چرا که انگیزه اصلی اش، خرابکاری در یک توافق چندجانبه است همچنانکه دو سال گذشته را هم برای تضعیف پایه‌های آن، تلاش کرده است.
این تحلیلگر بین المللی در عین حال می گوید بازیگرِ اصلی که حتی پس از فعال شدن مکانیسم ماشه، سرنوشت برجام را تعیین خواهد کرد، خود ایران است... اما در شرایط کنونی، سنجش‌های تصمیم گیران در تهران، تحت تاثیر واقعیت های عملی و سیاسی حتی در صورت وقوع این مکانیسم است و در اینجاست که واکنش دیگر اعضای برجام، تعیین کننده است. و این کشورها متعهد به حفظ حداقلی از برجام تا نوامبر آینده (موعد انتخابات آمریکا) هستند.
بر این اساس، تلاش‌های دولت ترامپ برای فعال سازی مکانیسم ماشه برغم موانع حقوقی و مخالفت های جهانی به نظر می‌رسد با اهداف سیاسی و تبلیغاتی برای کسب برگ های برنده ای در انتخابات پیش رو بر رقیب دمکرات که مدام وعده بازگشت به برجام را می دهد، صورت گرفته است.
اوضاع اقتصادی آمریکا در پی همه گیری ویروس کرونا، اعتراض‌های سراسری در آمریکا و جهان علیه نژاد پرستی در پی قتل جرج فلوید سیاهپوست آمریکایی توسط پلیس سفیدپوست این کشور و افشاگری های بی سابقه جان بولتون مشاور سابق امنیت ملی ترامپ، حالا به پاشنه آشیلی برای او تبدیل شده که تاکنون در نظرسنجی‌ها از رقیب دمکراتش عقب‌تر قرار گرفته است.
از این رو به نظر می‌رسد، نه تنها اعضای شورای امنیت بلکه متحدان اروپایی آمریکا که اعتبار بین المللی همه آنها در گرو حفظ برجام است، در پی معطل کردن اقدامات دولت ترامپ تا موعد انتخابات سوم نوامبر (۱۳ آبان) برای تنظیم عقربه‌های سیاست خارجی خود با این عضو دائم شورای امنیت و متحد دیرینه باشند.
