به گزارش "خط نیوز"، دانستن تجربیات کشورهای دیگر درباره کمک‌های مالی سفارتخانههای غربی به محصولات و اتفاقات هنری با جهت‌گیری خاص می‌تواند در دریافتن عمق ماجرا بسیار مفید باشد. در همین زمینه شماره اخر ماهنامه «راه» اقدام به چاپ یادداشت مدیر و موسس جشنواره بین‌المللی فیلم حقوق بشر «یک دنیا»ی جمهوری چک، که بزرگترین جشنواره حقوق بشر دنیا محسوب می‌شود، کرده است که می‌تواند نکات مهمی را درمورد ابعاد پدیده «هنر سفارتی» روشن سازد. جشنواره‌ی «یک دنیا» جشنواره‌ایست است به ظاهر ملی اما با رویکردهای جهانی که اهدافی را دنبال می‌کند که باعث شده نهادهایی چون سفارت کشورهای آمریکا و انگلیس از آن حمایت کنند و به دلیل اینکه ایران همواره یکی از کشورهایی است که طبق یک کلیشه تکراری، ناقض حقوق بشر است، آشنایی با روش‌های اعلام‌شده این‌گونه جشنواره‌ها احتمالا برای ما جالب خواهد بود:
ایگور بلاژویچ - مؤسس جشنوارۀ فیلم حقوق بشر «یک دنیا»: واضح است که روش کلی‌ای برای تأمین مالی جشنوارۀ حقوق بشر وجود ندارد. این امر تا حد زیادی به شرایط عینی هر کشور و به شاخصه، تجربه و ظرفیت سازمان بر عهده گیرندۀ سازمان‌دهی جشنوارۀ فیلم حقوق بشر بستگی دارد.
تفاوت‌های بسیار زیادی وجود دارد اگر جشنواره را در یک کشور دموکراتیک نسبتاً ثروتمند سازمان‌دهی کنید، جایی که به بنیادها و موقوفات محلی و بین‌المللی گوناگون دسترسی دارید، و نیز کمک‌های دولتی توسط وزارت‌خانه‌های مختلف، دولت‌های منطقه‌ای و شورای شهرهای محلی توزیع می‌گردد، و جایی که هیچ مشکل اخلاقی یا سیاسی در استفاده از وجوهات دولتی و ایالتی وجود ندارد و برای گرفتن کمک مالی از اهداکنندگان خارجی، توسط مقامات آزرده نمی‌شوید و توسط رسانه‌های طرفدار رژیم به شدت مورد انتقاد قرار نمی‌گیرید. داستان خیلی متفاوتی خواهید داشت اگر یک دولت غیر دموکراتیک یا فاسد داشته باشید یا دولت مسأله‌سازی که بدون به خطر انداختن جدی مأموریت یا پیام خود، نتوانید انتظار هیچ کمک مالی‌ای از آن داشته باشید.
من با توضیح کاری که برای جمع آوری وجوه مالی برای جشنواره طی ده سال انجام داده‌ایم، تجربۀ جشنوارۀ یک دنیای پراگ را با شما به اشتراک خواهم گذاشت. شاید برخی از رویکردهای ما قابل اجرا نباشند اما امید است که بعضی از آن‌ها موجب جرقه زدن ایده‌هایی شود که بتوانید آن‌ها را تغییر داده و به کار ببندید.
صمیمانه از شما می‌خواهم که به خاطر داشته باشید که به هر پیشنهاد یا نتیجه با کمی احتیاط نزدیک شوید. من هرگز جای شما نبوده‌ام. از جو اجتماعی، اقتصادی یا سیاسی منطقۀ عملیاتی شما یا گزینه‌هایی که برای اهداکنندگان دارید هیچ اطلاعی ندارم. به علاوه، هرگز نتوانسته‌ام توصیه‌هایی را که به شما می‌کنم، تحت شرایطی که شما قرار دارید آزمایش کنم. چطور می‌توانستم؟ و در آخر، هزینه‌هایی را که در برگزاری یک جشنواره متحمل خواهید شد و چگونگی تغییر احتمالی این هزینه‌ها در طول زمان را تشریح خواهم کرد.
شروع «یک دنیا» وقتی ما آماده کردن جشنوارۀ یک دنیا را در سال ۱۹۹۸ در پراگ آغاز کردیم، به قدر کافی خوش‌شانس بودیم که از صفر شروع نکنیم. یک دنیا توسط (People in Need (PIN، یک سازمان غیر دولتی با ادارۀ مرکزی واقع در پراگ که ده سال قبل تاسیس شده بود، سازمان‌دهی شد. PIN قبلاً، بین طیف وسیعی از حامیان بین‌المللی شهرت خوبی کسب کرده بود و نیز به خاطر کمپین‌ها و عملیات بشردوستانه توسط عموم مردم به خوبی شناخته شده بود و دسترسی خوبی به خروجی‌های رسانه‌ای متعدد داشت. افزون بر این، حتی اگر PIN برای سرمایه‌گذاری در شروع جشنوارۀ یک دنیا، کمک مالی خاصی نداشت، می‌توانست فضای اداری و حتی مهم‌تر از آن، شهرت و شبکۀ مخاطبین خود را در اختیار ما بگذارد.
ما همچنین با سازمان‌دهندگان جشنوارۀ دیدبان حقوق بشر در نیویورک و جشنوارۀ سازمان عفو بین‌الملل در آمستردام (که امروز با عنوان فیلم‌هایی که مهم هستند شناخته می‌شود) گفت‌وگو کردیم که هر دوی آن‌ها در حوزۀ برنامه‌ریزی، کمک‌های زیادی به ما کردند. ما با مطالعۀ کاری که آن‌ها کرده‌اند و نحوۀ عملیات‌شان توانستیم ایده‌های خود را پالایش کرده و به اشتیاق بیشتری برای شروع «یک دنیا» برسیم. بعداً، برخی دیگر از جشنواره‌ها هم الهام‌بخش اصلی ما شدند، اما Amsterdam’s IDFA به طور خاص تأثیرگذار بوده است.
مجموعۀ دارایی‌های ما طی سال‌ها تغییر قابل توجهی داشته است. درصد بسیار پایین اولیۀ وجوه محلی تا ۷۰% کل بودجه افزایش یافت. حامیان خارجی ۱۰% بودجه را تشکیل می‌دهند، حامیان خصوصی ۱۷%، و ۳% آخر متشکل از درآمد حاصل از فروش بلیت و سایر منابع است. از اولین جشنواره در سال ۱۹۹۹، بودجۀ کلی جشنواره حدوداً ده برابر شده است.
منابع مالی بین‌المللی طی سه سال اول، عمدۀ وجوه مالی ما از اهدا کنندگان بین‌المللی می‌آمد، مخصوصا صندوق جامعۀ باز و برنامۀ فار، اتحادیۀ اروپا، و ترکیبی از سفارت‌خانه‌ها و موسسه‌های فرهنگی خارجی (موسسۀ گوته، انجمن فرهنگی بریتانیا، سفارت بریتانیا، موسسۀ فرانسوی، سفارت ایالات متحده، سفارت کانادا و در آخر، برنامۀ ماترای سفارت هلند)
در سال‌های بعد، بنیادهای متعدد دیگری حامیان مهم و اجتناب ناپذیر یک دنیای پراگ بوده‌اند، همچون صندوق آتی آلمان چک، صندوق بین‌المللی ویشه گراد، و به تازگی، صندوق امانی CEE گرچه موقوفۀ ملی برای دموکراسی (NED) وجهی را در اختیار «یک دنیا» در پراگ نگذاشته است، اما آمادۀ بررسی درخواست‌های سازمان‌های غیردولتی‌ای که با PIN کار می‌کنند در مناطق چالش‌برانگیزتر از جمهوری چک همچون کوزوو و بلاروس پس از مناقشات بوده است.
بنیادهای بین‌المللی حامی توسعۀ جامعۀ مدنی اگر در حال راه‌اندازی جشنوارۀ حقوق بشر خود در کشوری هستید که: در حال گذار است؛ دموکراسی جدید یا ضعیفی دارد؛ کشوری پس از مناقشه است یا دولتی غیر دموکراتیک دارد یا در حال توسعه است، پس بزرگترین توصیۀ من دنباله‌روی از مسیری است که ما طی کردیم. شما باید ایدۀ خود را به سفارتخانههای مختلف، هیأت‌های خارجی و موسسه‌های فرهنگی پیشنهاد دهید، و نیز بنیادهای بین‌المللی که در کشور شما کار می‌کنند یا به سازمان‌های بخش مدنی محلی از خارج یاری می‌رسانند.
نوع برنامۀ کمک آن‌ها را به دقت مطالعه کنید، شخصاً آن‌ها را ببینید تا بتوانید مستقیماً با آن‌ها دربارۀ ایده‌هایتان گفت‌وگو کنید، اگر علائم مثبتی وجود داشت، طبق دستورالعمل‌های تأمین کمک مالی آن‌ها، درخواست منسجمی ارائه دهید. شما باید محتوای خوبی داشته باشید. ثابت شده است که نمایش فیلم‌های حقوق بشر، در راستای مناظره‌های عمومی الهام گرفته شده از چنین فیلم‌هایی در بسیاری از نقاط جهان، پروژۀ بسیار موفقی است و دلیل خاصی وجود ندارد که در کشور شما عملی نشود. با این حال، همیشه باید آن محتوا را به زبان و چارچوب متناسب با دستورالعمل‌ها و فرمان‌های سازمانی اهداکننده عرضه کنید. این بدان معنا نیست که باید بر سر محتوا به توافق برسید، بلکه نباید جزییات و ویژگی‌های دخیل در جمع آوری کمک مالی و رویه‌ها را نادیده بگیرید.
کوچک‌ترین مزیت تأمین مالی جشنواره‌های فیلم حقوق بشر این است که آن‌ها می‌توانند از انواع مختلف منابع بهره‌برداری کنند. شما بهترین شانس را با اهداکنندگانی دارید که برای حمایت از توسعۀ بخش مدنی؛ حمایت از آگاهی از حقوق بشر؛ و یا پرورش گفتمان همگانی و شهروندی فعال، برنامه‌هایی را طراحی کرده‌اند. همچنین، با اهداکنندگانی که بودجۀ پروژه‌هایی را تأمین می‌کنند که استفاده از فیلم‌های حقوق بشر را در زمینه‌های آموزشی ترویج می‌دهند، شانس خیلی خوبی خواهید داشت. با این حال، می‌توانید از منابع حامی رویدادهای فرهنگی و تبادل فرهنگی نیز کمک بگیرید.
همچنین، باید هنگام عرضۀ پروژۀ خود به بنیادها و اهداکنندگان بین‌المللی مراقب باشید. به یاد داشته باشید که فیلم‌های فردی و ایدۀ یک جشنواره به احتمال زیاد از تأثیر این کار از لحاظ دفاع از حقوق بشر، آگاهی عمومی، مشارکت مدنی، مناظره‌های عمومی، کار با جوانان، همکاری با مدارس، تأثیر آموزشی، گردشگری منطقه‌ای و فعالیت‌های تکمیلی یک ساله کمتر متقاعد کننده خواهد بود.
سفارت‌خانه‌ها و موسسه‌های فرهنگی وقتی پای سفارت‌خانه‌ها و موسسه‌های فرهنگی خارجی در میان است، بعضی‌ها برنامه‌های خاص و کمک‌هایی دارند که به حمایت از توسعۀ بخش مدنی اختصاص داده‌اند که معمولاً شبیه به بنیادهایی که قبلاً اشاره شد، عمل می‌کنند. گرچه اکثر سفارت‌خانه‌ها و موسسه‌های فرهنگی چنین برنامه‌هایی ندارند، اما می‌توانند برای انتقال فیلم‌ها، پوشش‌دهی به هزینه‌های ترجمه و آوردن مهمان از کشورهایشان به شما کمک کنند. همۀ این‌ها می‌تواند در کاهش برخی از هزینه‌های شما کمک کننده باشد، به ویژه اگر هشت، ده یا حتی دوازده سفارت‌خانه از شما حمایت کنند.
سفارت‌خانه‌ها می‌توانند از راه‌های دیگری هم به شما کمک کنند اگر در محیطی کار کنید که کاملاً آزاد و دموکراتیک نباشد، مشارکت یک سفارت‌خانه می‌تواند در خیلی زمینه‌ها، از شما حفاظت کند. اگر فیلم‌های کشورهای این سفارت‌خانه‌ها نمایش داده شوند، آن‌ها این بهانه را دارند که بدون سرزنش شدن خصومت آمیز از طرف مقامات محلی، به دلیل دخالت در امور محلی داخلی یا نقض حق حاکمیت این کشور، در این امر شرکت کنند. و اگر سفارتخانههای متعددی در جشنوارۀ شما شرکت می‌کنند (همیشه این احتمال هست که سفارت‌خانه‌ای برای حمایت شما مطمئن‌تر باشد اگر تنها نباشد و تعداد بیشتری از آن‌ها در برنامه شرکت کرده باشند)، در آن صورت، شاید سفرا در نمایش فیلم کشورشان حضور پیدا کنند یا حتی پس از نمایش، پذیرایی مختصری را ترتیب دهند. در این صورت، مقامات محلی غیردوستانه پیش از اقدام به متوقف کردن رویداد شما، دو بار فکر خواهند کرد.
در خاتمه، گرچه ممکن است مشکلات جزیی پیش آید، سفارت‌خانه‌ها و موسسه‌های فرهنگی می‌توانند درک بسیار بالایی از آنچه که شما می‌خواهید حاصل آورید داشته باشند، در حالی که میزان معینی از پشتوانۀ دیپلماتیک را فراهم کنند.
تجربه در جمهوری چک از لحاظ سنتی، صحنۀ بسیار غنی‌ای برای جشنواره‌ها در پراگ و جمهوری چک برای فیلم، تئاتر، موسیقی، رقص، هنر، ادبیات و سایر فرم‌های بیان هنری وجود داشته است. در سالیان اخیر، دسته‌ای از جشنواره‌های کوچک‌تر مختص بیان فرهنگی گروه‌های گوناگون اقلیت، مبتنی بر تفاوت‌های اجتماعی، اخلاقی یا سبک زندگی به این ترکیب سنتی اضافه شده‌اند. بسیاری از این رویدادها تحت حمایت وجوه عمومی قرار دارند که از طریق سطوح مختلف دولت ایالتی توزیع می‌شوند ( از طریق برنامه‌های کمک‌های مالی وزارت‌خانه‌ها یا از طریق سازمان‌هایی با بودجۀ دولتی).
در یک محیط غیر دموکراتیک چه کار کنیم؟ با این حال، اگر دولت شما حقوق بشر، بخش مدنی و شهروندی فعال را نه دارایی بلکه تهدید تلقی می‌کند یا اگر روش دولت شما برای دست‌یابی به قدرت سیاسی و حاکمیت مخالف ارزش‌های اولیۀ حقوق بشر و حکومت خوب است، به این معناست که شما هرگز دربارۀ درخواست حمایت از چنین حکومتی فکر نخواهید کرد، مگر اینکه با چالش بزرگی روبرو شوید.
بنیادها و سازمان‌های بین‌المللی برای پایداری در بلند مدت کافی نیستند. همان‌طور که در بالا توضیح دادم، پس از سال‌ها، حامیان اصلی اولیه به احتمال قوی شما را ترک خواهند کرد. در این صورت، تنها نصیحت من به شما این است: به خودتان اجازه ندهید که بیش از اندازه بلندپرواز باشید و مراقب باشید که جشنواره‌تان را بی‌اندازه بزرگ نکنید. جشنواره‌های فیلم اقدام ارزانی نیستند و تقریباً گرایش اجتناب ناپذیری دارند که هر سال گران‌تر شوند، حتی اگر فیلم‌ها و مهمان‌های بیشتری را به آن اضافه نکنید. شرکا، مخاطبین و کارکنان شما از شما انتظار خواهند داشت تا برای هر دوره، کیفیت بالاتری به جشنواره انتقال دهید، بنابراین هزینه‌ها تقریباً همیشه افزایش می‌یابند.
توصیه‌ای دیگر: آیا لازم است (یا گاهی حتی تصمیم عاقلانه ای است) که جشنواره‌ای را با نام و برند خودش گسترش دهید؟ قطعاً نمونه‌هایی وجود دارند که برای شما اثربخش‌تر خواهد بود اگر با یک جشنوارۀ حقوق بشر خارجی از قبل تثبیت شده متحد شوید که در برنامه‌ریزی و بسیاری دیگر از جنبه‌های جشنوارۀ شما به شما کمک کند و با این کار، بتوانید به طور قابل توجهی، هزینه‌های خود را نسبتاً پایین نگه دارید. مثلاً، جشنواره‌های یک دنیای پراگ و فیلم‌هایی که مهم هستند، هر دو به این روش به بسیاری از جشنواره‌ها در کشورهای دیگر یاری رسانده‌اند و برای رشد و توسعه به آن‌ها کمک کرده‌اند.
حامیان مالی تجاری حامیان مالی نقش مهمی در توسعۀ یک دنیای پراگ بر عهده داشته‌اند. در سال سوم و چهارم جشنواره، ما برای اولین بار ترتیبی دادیم تا از حمایت شرکت‌های مخابراتی و انرژی اصلی در جمهوری چک بهره‌مند شویم. با این حال، این حمایت بیشتر بر اساس مجموعه‌ای از شرایط فوق‌العاده توسعه یافت تا تعهد فردی برخی از ارشدان این شرکت‌ها و در نتیجه، این همکاری مدت زیادی به طول نینجامید. هر دو حامی پس از دو سال، ما را ترک کردند و ما پس از آن، هرگز رابطۀ نزدیک‌تری را با آن شرکت‌ها برقرار نکردیم.
از دور پنجم جشنواره، تحت حمایت دو شرکت قرار داشته‌ایم و حمایت آن‌ها قابل‌ملاحظه بوده است چراکه، حداکثر یک چهارم کل بودجۀ عملیاتی ما را پوشش دادند. پشتیبانی حامیان تجاری مخصوصاً به این دلیل ارزشمند بوده است که ما می‌توانستیم از این وجوه کمی «آزادانه تر» برای چیزی که واقعاً نیاز داشتیم استفاده کنیم نه برای چیزی که برای اهداف دیگر به طور خاص، بودجه‌بندی و مشخص شده است.
چگونه برای جشنواره‌ای جدید کمک مالی جمع کنیم؟ اگر از من برای برگزاری جشنوارۀ حقوق بشر جدیدی در کشوری که در هر یک از این گروه‌ها قرار می‌گیرد- جامعۀ در حال گذار، جامعۀ بعد از درگیری یا دولت شکست خورده، کشور در حال توسعه یا جایی که حقوق بشر در خطر است-درخواست شود، احتمالاً آن را به روش ذیل انجام خواهم داد.
پیش از هر چیز، خودم را با یک یا شاید حتی دو جشنوارۀ حقوق بشر موجود در اروپا همتراز می‌کنم.
به اندازۀ تأمین مالی اولین جشنواره، سعی خواهم کرد منابعی را از بنیادهای بین‌المللی که در کشور و با سفارتخانههای خارجی کار می‌کنند، پیدا کنم و عمدۀ انرژی خود را بر کشاندن تعداد تماشاگران هر چه بیشتر به سینماها و تضمین تعداد هرچه بیشتر رسانه‌ها و رویت‌پذیری بازاریابی با بودجۀ بسیار کم متمرکز می‌کنم.
پس از سال اول، نقاط مرجع متعددی همچون کاتالوگ جشنواره، پوستر، وب سایت، تعداد معین تماشاگر و توجه رسانه‌ها را خواهم داشت که می‌توانند در تأمین مالی آیندۀ جشنواره بسیار کمک کننده باشند.
بلافاصله پس از خاتمۀ جشنوارۀ سال اول، از هر کسی که طی سال اول به من کمک کرده بازدید می‌کنم و نتایج را به صورت مجموعه‌ای از گزارش‌هایی که به صورت مناسبی با عکس و نمودار صفحه‌آرایی شده‌اند به آن‌ها نشان خواهم داد. همچنین، خشنودی خود را اظهار کرده و سعی می‌کنم حمایت پایدار آن‌ها برای آینده را به دست آورم. همزمان، با همۀ اهداکنندگان دیگر که در کشورم کار می‌کنند وارد گفت‌وگو شده و سعی خواهم کرد حمایت آن‌ها را جلب کنم. افزون بر این، با همراهی جشنواره‌های دیگر اروپا که با آن‌ها مشارکت می‌کنم، وارد برنامه‌های توسعۀ همکاری در کشورهایی می‌شوم که مقر شرکای اروپایی من در آنجا واقع شده است. تقریباً همۀ کشورهای عضو اتحادیۀ اروپا از برنامه‌های توسعۀ مساعدت نسبتاً غنی و سخاوتمندانه ای برخوردار هستند و شما فقط باید زاویۀ مناسب و درست نحوۀ گفت‌وگو با آن‌ها و نحوۀ متناسب کردن تلاش‌های خودتان با اولویت‌ها، خطوط برنامه و چرخه‌های کمک‌های مالی آن‌ها را بیابید. شاید یکی دو سال وقت شما را بگیرد اما، شانس بالایی برای گرفتن پشتیبانی آن‌ها خواهید داشت که می‌تواند برای کل نیازهای شما، به طور قابل توجهی کافی باشد.
در راستای آن، نگاهی به فرصت‌های احتمالی ذیل خواهم داشت:
- موسسۀ جامعۀ باز
- موقوفۀ ملی برای دموکراسی
- سایر بنیادهای ایالات متحده: بنیاد فورد
- بنیاد چارلز اس. مات
- برنامه‌های هیأت‌های نمایندگان اروپایی در کشورم یا برنامه‌های کمیسیون اروپایی که هدفشان حمایت از تقویت جامعۀ مدنی در کشور یا منطقۀ من است.
- بنیادهای سیاسی اروپایی مختلف همچون بنیاد هاینریش بال
کنراد- آدنور - استیفتانگ
- برنامه‌های سازمان‌های اتحادیۀ اروپا در شورای حقوق بشر کشور شما، یونیسف؛ (شورای حقوق بشر اتحادیۀ اروپا احتمالاً قادر نیست حمایت قابل‌توجهی به شما ارائه دهد، چراکه دستور کار اصلی این شورا متفاوت است اما شاید کمک‌های مالی‌ای داشته باشند که برای پوشش دهی فیلم‌هایی با موضوعات خاص همچون پناهندگان و آوارگان داخلی، کودکان و غیره مورد استفاده قرار گیرد)
- همچنین نگاهی به صحنۀ سازمان‌های غیردولتی (NGO) در کشور خود داشته باشید؛ برخی از سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی کمک‌های مالی‌ای دارند که اگر فیلم، مناظره، فعالیت‌های آگاه‌سازی عمومی دربارۀ موضوعات مورد نظر آن‌ها را به آنان پیشنهاد دهید، می‌توانند به شما کمک کنند. فقط برای ذکر یک مثال، اگر Dutch NGO HIVOS در کشور شما فعال باشد، احتمالاً به بررسی پروژۀ شما علاقه نشان خواهند داد.
- همچنین احتمالاتی را که در بنیادهای منطقه‌ای فعال دارید بررسی کنید (مثلاً حمایت یک دنیا از صندوق آتی چک-آلمان، صندوق بین‌المللی ویشه گارد؛ CEE Trustمهم بوده‌اند).
اگر از من خواسته شود تا در کشوری دموکراتیک، جشنواره را راه‌اندازی کنم، اهداف جمع‌آوری کمک مالی متفاوتی خواهم داشت. باز هم، خود را با یک یا دو جشنوارۀ از قبل تثبیت شده همتراز می‌کنم تا با برنامه‌ریزی مساعدت آنان را به دست آورم. بنیادها و موقوفه‌هایی که در کشور من کار می‌کنند و سفارت‌خانه‌ها و موسسه‌های فرهنگی اساس کار من خواهند بود، اما در این مورد، مقدار حمایت آن‌ها خیلی محدودتر خواهد بود. با این حال، هدف بلند مدت من جمع آوری کمک مالی عمومی خواهد بود. چرا که معتقدم که این تنها جای پای محکم واقع‌بینانه برای توسعۀ پایدار در طول زمان است. اگر در تضمین آن ناکام ماندید، مجموعۀ کمک‌های مالی دریافتی شما بسیار شکننده‌تر خواهد بود. تنها پس از حصول اطمینان از منابع کمک‌های مالی عمومی و بنیادهای مختلف، و پس از رسیدن به سطح معینی از بازاریابی و رویت‌پذیری رسانه‌ای و تعداد مشخصی از تماشاگران، شروع به گفت‌وگو با حامیان تجاری خواهم کرد.
