اخیراً روزنامه غربگرای سازندگی، در یکی از نوشته های خود، آورده است: «صریح‌ترین آیات در قرآن درباره حجاب آیه ۵۸ سوره احزاب و آیه ۳۱ سوره نور هستند. سپس با آوردن معنای این دو آیه، نتیجه گرفته است که این دو آیه، توصیه به زنان مومن است؛ شکل حجاب را تعیین نکرده و فقط سفارش شده اندام خود را آشکار نکنند و روسری‌هایشان را بر روی گریبان یا شکاف سینه‌هایشان بکشند؛ آنچه در قرآن آمده ترغیب به حجاب است نه اجبار کردن».
در همین راستا، پیش از این نیز ناصر قوامی، فعال سیاسی اصلاح طلب و رییس کمیسیون قضایی مجلس ششم در گفتگو با «نواندیش» گفته بود: «قرآن کریم اشاره‌ای به حرام بودن بی حجابی ندارد»!
جالب است که این روحانی اصلاح طلب با این سطح از سواد، در این گفتگو خود را «به عنوان روحانی ۸۰ ساله که تحصیلاتی که آقایان با آنها خودشان را مرجع می‌دانند،۳۰ سال پیش گذرانده ام» معرفی می کند!
اما برای پاسخ به این شبهات، اجمالاً باید چند نکته گفته شود:
یک: قرآن کریم اولین منبع برای استنباط احکام شرعی است، اما اینگونه نیست که احکام الهی فقط باید در قرآن آمده باشد. برای مثال، جزئیات احکام نماز (مانند اذکار تشهد، سلام، رکوع و سجده) و به طور کلی، نحوه خواندن نماز و ... در قرآن کریم نیامده است، این در حالی است که هزاران مسأله کوچک و بزرگ فقط برای نماز وجود دارد.
از نظر علمای شیعه، منابع فقه، چهار چیز است: قرآن، سنت (قول، فعل و تقریر معصوم)، عقل و اجماع؛ بنابراین، به فرض اینکه حکم وجوب رعایت حجاب برای زنان از قرآن کریم برداشت نشود – که می شود – باز هم کسی نمی تواند ادعا کند که رعایت حجاب، واجب نیست. برای مثال، روایات معتبر و متعددی در این زمینه وجود دارد که می توان به آنها استناد کرد.
دو: در علم اصول فقه (که علمی مستقل از فقه بوده و در آن، طریقه استنباط حکم شرعی بیان می گردد)، مباحث مستقلی در زمینه امر و نهی وجود دارد. در آنجا مفصل بیان می شود که مثلاً هیئت و صیغه فعل امر، چه زمانی دلات بر وجوب و چه زمانی دلالت بر استحباب و یا توصیه دارد؛ یا اینکه صیغه نهی چه زمانی دلالت بر حرمت و چه زمانی دلالت بر کراهت دارد. این، موضوعی تخصصی است که از عهده هر کسی بر نمی آید.
سه: یکی از آیات قرآن کریم که بخش قابل توجهی از مسائل مربوط به حجاب و عفاف در آن مطرح شده، آیه 31 سوره نور است:
«وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»
و به زنان با ایمان بگو چشمهاى خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند، و دامان خویش را (از بى عفتى) حفظ کنند و زینت خود را ـ جز آن مقدار از آنان که نمایان است ـ آشکار ننمایند، و (اطراف) روسرى هاى خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود)، وزینت خود را آشکار نسازند مگر براى شوهرانشان، یا پدرانشان، یا پدران شوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان هم کیششان، یا بردگانشان {کنیزانشان}، یا مردان سفیه وابسته (به آنها) که تمایلى به زن ندارند، یا کودکانى که از امور جنسى مربوط به زنان آگاه نیستند؛ و (به زنان با ایمان بگو :هنگام راه رفتن) پاهاى خود را به زمین نزنند تا زینتِ پنهانیشان دانسته شود (و صداى خلخال که برپا دارند به گوش رسد). و اى مؤمنان همگى به سوى خدا بازگردید، تا رستگار شوید. (1)
جمله «وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا ما ظَهَرَ مِنْها» تصریح به این دارد که زنان، زینت های پنهان خود را نباید آشکار کنند.
از جمله «وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُيُوبِهِنَ» استفاده مى‌شود كه زنان قبل از نزول آيه، دامنه روسرى خود را به شانه‌ها يا پشت سر مى‌افكندند، به طورى كه گردن و كمى از سينه آنها نمايان مى‌شد، قرآن دستور مى‌دهد روسرى خود را بر گريبان خود بيفكنند تا هم گردن و هم آن قسمت از سينه كه بيرون است مستور گردد. (از شان نزول آيه نيز اين معنى به خوبى استفاده مى‌شود.)
«خمر» جمع «خمار» (بر وزن حجاب) در اصل به معنى پوشش است، ولى معمولا به چيزى گفته مى‌شود كه زنان با آن سر خود را مى‌پوشانند (روسرى).
«جيوب» جمع «جيب» (بر وزن غيب) به معنى يقه پيراهن است كه از آن تعبير به گريبان مى‌شود و گاه به قسمت بالاى سينه به تناسب مجاورت با آن نيز اطلاق مى‌گردد. (2)
جمله « ... وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ... » یعنى بانوان، وظیفه دارند که زینت های خود را از مردان بپوشانند، غیر از آن کسانی که در آیه ذکر شده است.
در پایان آیه، کلمه «تُوبُوا» آورده شده است. یعنی اگر پیش از این، زنانی این مسائل را رعایت نکرده اند و خطا داشتند، توبه کنند و به مسیر حق برگردند.
درباره «ناصر قوامی» بیشتر بخوانید:
اصلاح‌طلبان از سر دلسوزی از روحانی حمایت کردند
مجلس از خاصیت افتاده و به منشی شورای نگهبان تبدیل شده!
مردم می‌گویند خدا پدر روحانی را بیامرزد
اگر مبارک و قذافی ۱۰ سال زودتر اصلاحات می‌کردند شاید الان سرکار بودند
عامل بیگانه یا فریب خورده؛ اینهایی که در خیابان هستند مردم‌اند!
اگر خاتمی کاندیدا شود مردم انگیزه پیدا می‌کنند!
از الان پیداست که در دولت رئیسی شایسته سالاری ملاک نیست
اصلاح‌طلبان باید جلوی انفجار عصبانیت را بگیرند
چهار: آیه دیگری که در مورد حجاب دستور می دهد، آیه 59 سوره احزاب است:
« يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَی أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيماً»
اى پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: روسرى‌هاى بلند بر خود بيفكنند، اين (عمل) مناسب‌تر است، تا (به عفّت و پاكدامنى) شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند، و خداوند آمرزنده مهربان است.
«جلابيب» جمع «جلباب»، به معناى مقنعه‌اى است كه سر و گردن را بپوشاند، و يا پارچه بلندى كه تمام بدن و سر و گردن را مى‌پوشاند. (3)
بر اساس اين آيه، نوعى روسرى مورد استفاده‌ى زنان آن زمان بوده، ليكن زنان در پوشاندن خود از نامحرم دقّت نمى‌كرده‌اند. لذا سفارش اين آيه، نزديك كردن جِلباب به خود است، نه اصل جلباب كه امرى مرسوم بوده است. (4)
عبارت «وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيماً» یعنی اینکه بد حجابى‌هاى گذشته قابل عفو است.
پنج: در آیه 55 سوره احزاب، آمده است:
«لَا جُنَاحَ عَلَيْهِنَّ فِي آبَائِهِنَّ وَلَا أَبْنَائِهِنَّ وَلَا إِخْوَانِهِنَّ وَلَا أَبْنَاءِ إِخْوَانِهِنَّ وَلَا أَبْنَاءِ أَخَوَاتِهِنَّ وَلَا نِسَائِهِنَّ وَلَا مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ وَاتَّقِينَ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدًا»
بر زنان، (نداشتن حجاب) در مورد پدرانشان و پسرانشان و برادرانشان و پسران برادرانشان و پسران خواهرشان و ديگر زنان مسلمان و كنيزانشان گناهى نيست، و تقواى الهى پيشه كنيد زيرا خداوند بر هر چيزى گواه است. (5)
بر اساس این آیه، در غیر این موارد، نداشتن حجاب، گناه خواهد بود.
شش: خداوند در آیه 60 سوره نور در مورد زنان سالخورده و به عبارتی زنانی که در اثر پيرى، كسى به تزويج آنها رغبتى ندارد و امید به ازدواج آنها نمی رود، می فرماید:
«وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ اللَّاتِي لَا يَرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجَاتٍ بِزِينَةٍ وَأَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ»
و زنان از کار افتاده اى که امید به ازدواج ندارند، گناهى بر آنان نیست که لباسهاى (رویین) خود را بر زمین بگذارند، در حالى که(در برابر مردم) خودآرایى نکنند؛ و اگر خود را بپوشانند براى آنان بهتر است; و خداوند شنوا و داناست.(6)
البته منظور برهنه شدن و بیرون آوردن همه لباس ها نیست، بلکه تنها کنار گذاشتن لباس هاى رو است که بعضى روایات از آن تعبیر به چادر و روسرى کرده است(اَلْجِلْبابُ وَ الْخِمار). (7)
هر چند با دو شرطی که ذکر شد (نه به صورت مطلق)، زنان پیر می توانند حجاب نداشته باشند اما با همه اینها در مورد زنان سالخورده نیز قرآن می فرماید که اگر خود را بپوشانند برای آنها بهتر است.
نکته این است که از همین آیه برداشت می شود که برای زنان (چه جوان و چه پیر)، نشان دادن آرایش و زینت بدن به نامحرم، ممنوع است. همچنین از همین آیه حکم رعایت حجاب در مورد سایر زنان نیز مشخص می شود.
همچنین باید بدانیم که عدم اجبار و عدم الزام در مورد احکام شرعی، در مورد مسائل شخصی و حریم خصوصی است. هرچند که اگر کسی تکلیف شرعی خود را انجام ندهد، برای همین موارد نیز در آخرت، مورد مواخذه و عقاب قرار خواهد گرفت. اما در همین دنیا نیز وقتی گناهی به صورت علنی صورت می گیرد و وقتی گناهکار وارد حریم جامعه می شود، بر اساس نصوص قرآن و روایات، قضیه فرق می کند. برای مثال، حدود شرعی که در مورد دزدی یا زنا و ... وجود دارد، خود بالاترین گواه بر این است که حتی در همین دنیا هم انسان ها مورد مواخذه و مجازات قرار می گیرند و حتی برای ظاهر هم که شده باید برخی قوانین و تکالیف را رعایت کنند.
پی نوشت:
1. ترجمه آیت الله مکارم شیرازی
2. تفسیر نمونه، ج14، ص 440
3. ر.ک به تفسیر مجمع البیان و تفسیر المیزان ذیل این آیه
4. تفسیر نور، ج 7، ص 398 و 399
5. تفسیر نور، ج7، ص 393
6. ترجمه آیت الله مکارم شیرازی
7. تفسیر نمونه، ج 14، ص 543
