کد مطلب: 19603
يکشنبه ۳ شهريور ۱۳۹۲ ساعت ۱۴:۴۲
وزیری که برای ابد بدنام شد
نخست‌وزیر کودتا کمتر از یکسال و نیم بعد از کودتا با اصرار محمدرضا شاه و موافقت آیزنهاور از کار برکنار شد. بعد از برکناری زاهدی به ژنو رفت و به جز یکبار هرگز به ایران برنگشت.
نخست‌وزیر کودتا کمتر از یکسال و نیم بعد از کودتا با اصرار محمدرضا شاه و موافقت آیزنهاور از کار برکنار شد. بعد از برکناری زاهدی به ژنو رفت و به جز یکبار هرگز به ایران برنگشت. به گزارش فارس، نام فضل الله زاهدی با کودتای انگلیسی ـ امریکایی 28 مرداد 1332 در تاریخ سیاسی معاصر ایران عجین شده است. او، 1271 ش. در همدان متولد شد. پس از تحصیلات متوسطه و در آستانه جنگ اول جهانی به نیروهای قزاق پیوست و فنون نظامی را زیر نظر افسران روسی فراگرفت. وی در زمره افسران تیپ همدان بود که برای سرکوب نهضت جنگل عازم شمال کشور شد و در کودتای 1299 رضاخان، به وی پیوست. زاهدی در دوره رضاخان صاحب مشاغل مهمی شده و مأموریت‌های بسیاری انجام داد. زاهدی در 1300ش. فرماندهی محاکم نظامی را برعهده داشت، در 1301ش. نیز در پی شکست اسماعیل سمیتقو، از رضاخان مدال گرفت. در 1302 ش. فرماندهی قشون فارس را برعهده گرفت و مأمور حل غایله شیخ خزعل شد. او پس از حل این غائله و باحکم رضاخان فرماندار خوزستان شد. در سالهای 1305 و 1306 فرماندهی لشکر شمال را برعهده گرفت و در اردیبهشت 1308 به فرماندهی ژاندارمری (امنیه) رسید. او برای سرکوب عشایر فارس به شیراز رفت، ولی مدتی بعد، پس از فرار یک زندانی سرشناس، مورد سوءظن رضاخان قرار گرفت و در خرداد 1308 به تهران فراخوانده شد. پس از مدتی به همراه صمصام الدوله ـ والی فارس ـ و نصرت الدوله فیروز بازداشت و تنزل درجه یافت، امّا کمی بعد بخشوده و آزاد شد. پس از اشغال ایران توسط متفقین، زاهدی به فرماندهی لشکر اصفهان منصوب شد. در این سمت ـ شهریور 1322ـ و متعاقب افشأ ارتباط‌های پنهان وی با آلمانی‌ها، توسط انگلیسی‌ها دستگیر و به بازداشتگاه‌های انگلیسی‌ها در فلسطین انتقال داده شد، اما در 1324 ش. به تهران بازگردانده شد. با آن که پیشینه زاهدی وابستگی او را به انگلیس نشان می‌دهد امّا در سالهای جنگ دوم جهانی در بازی‌های سیاسی روز مدتی در زمره هواداران هیتلر بود. ارتشبد حسین فردوست می‌گوید: که این چهره جدید از زاهدی، ترفند انگلیسی‌ها بود تا وی را عنصر ضدانگلیسی معرفی کنند. به همین دلیل او بازداشت شد و در فاصله سالهای 1320 تا 1332 تلاش کرد از خود یک چهره ملی نشان دهد. زاهدی در 1325ش. و دراوج اقدامات عشایر فارس، به ویژه قشقایی‌ها علیه دولت قوام السلطنه، به فرماندهی قوای جنوب و سرپرستی استانداری فارس منصوب شد. او موفق به فرونشاندن اقدامات عشایر شد. زاهدی در 1328 ش. ریاست شهربانی و در 1330 ش. در کابینه حسین علاء به وزارت کشور منصوب شد. و این سمت را در کابینه محمد مصدق نیز حفظ کرد. در این دوره علاوه بر سمت وزارت کشور، سرپرستی شهربانی را نیز عهده‌دار شد. در اسفند 1331 به اتهام توطیه علیه مصدق بازداشت شد، ولی در اواخر همان ماه آزاد گردید. در 22مرداد 1332 به هنگامی که شاه آماده خروج از ایران بود، محرمانه حکم عزل مصدق و نخست‌وزیری زاهدی کرد. زاهدی در 28 مرداد، با کودتایی که از حمایت امریکا و انگلیس برخوردار بود، مصدق را برکنار و زمینه بازگشت شاه را از رم فراهم ساخت. و نخست‌وزیر کودتا شد. زاهدی در این دوره روزنامه‌های مخالف را توقیف کرد، موجی از بازداشت و سرکوب به راه انداخت، نظامیان مغضوب مصدق را آزاد کرد و طرفداران وی را بازداشت کرد. سرلشکر باتمانقلیچ از زندان خارج شد و رییس ستاد ارتش را عهده‌دار شد و سرتیپ نعمت الله نصیری نیز پس از آزادی از زندان، به ریاست گارد شاهنشاهی منصوب شد. در سه روز اول کودتا، 500 نفر از شخصیت‌های سیاسی و نظامی وفادار به دولت مصدق بازداشت و تبعید شدند. حزب توده که در دوره مصدق، در بسیاری از ارکان حاکمیت از جمله در ارتش نفوذ کرده بود، سرکوب شد و 14 نفر از افسران این حزب تیر باران شدند. محاکمه مصدق2، اعدام فاطمی3، برقراری مجدد رابطه با انگلیس و سرکوب اعتراضات دانشجویان دانشگاه تهران، ازجمله رویدادهای مهم دوران کوتاه نخست وزیری زاهدی است. افزایش اقتدار زاهدی که از حمایت امریکا نیز برخوردار بود، شاه را نگران کرد. در نتیجه، شاه پس از سفری به امریکا ـ اسفند 1333 ـ توانست موافقت آیزنهاورـ رییس جمهور امریکاـ را برای تغییر دولت در ایران جلب کند. از این رو در فروردین 1334 با اشاره شاه، امیر اسدالله علم زاهدی را برای استعفا تحت فشار گذاشت. زاهدی ابتدا اصرار علم را جدی نگرفت، اما هنگامی که اردشیر زاهدی ـ پسرش پیغام سفیر امریکا در تهران را مبنی بر ضرورت کناره‌گیری از نخست وزیری را نزد او آورد، تسلیم شد و پس از 20 ماه، در 16 فروردین 1334 از کار کناره گرفت. زاهدی سپس رهسپار ژنو شد و ریاست دفتر نمایندگی دایمی ایران در مقر اروپایی سازمان ملل را برعهده گرفت. زاهدی تاپایان عمر خود، به جز یک هفته که آن هم برای شرکت در مراسم ازدواج پسرش با شهناز پهلوی ـ 1336 ش. به تهران آمد، اجازه ورود به کشور راه نداشت.فضل الله زاهدی سرانجام در شهریور 1342 درگذشت.
