بسیاری از استان‌های کشور اکنون درگیر تبعات سیلاب چند روز گذشته هستند، سیلابی که علاوه بر خسارات مالی فراوان، جان تعداد کثیری از هموطنان را گرفت و تعدادی نیز در اثر وقوع سیلاب مفقود و مصدوم شدند، چهارمحال و بختیاری نیز از تبعات این سیلاب مهیب که ناشی از بارش‌های سامانه مونسونی بود، بی‌نصیب نماند و شاهد خسارات مالی فراوان و فوت یک شهروند بودیم.
به گزارش ایسنا، کشور ایران جزو کشورهای حادثه‌خیز از نظر حوادث طبیعی از جمله سیل، زلزله، رانش زمین، صاعقه و ... محسوب می‌شود و این حوادث مرتبط با شرایط کنونی کشور نیست و از دیرباز این حوادث با شدت زیاد و یا کم در کشور رخ می‌دهد، اما وقوع سیلاب در تابستان تا حدودی دور از انتظار بود و تقریبا می‌توان گفت کمتر کسی سیلاب در تابستان را به خاطر می‌آورد.
هشدارهای سازمان هواشناسی و سازمان مدیریت بحران نشان می‌داد که باید انتظار وقوع سیلاب در مناطق مختلف چهارمحال و بختیاری را داشته باشیم، اما محل وقوع حادثه به‌صورت نقطه‌ای مشخص نبود، در لحظات اولیه آغاز بارش‌ها روستای بارده از توابع شهرستان بن شاهد سیلاب بود و در این حادثه بسیاری از منازل مسکونی، دام، اراضی کشاورزی و ... دچار خسارات فروان شدند و در روزهای بعد مناطق دیگر استان نیز تحت تاثیر سیلاب ویرانگر قرار گرفت، به‌طوریکه در شهرستان لردگان یک نفر جان خود را از دست داد و یک نفر از عشایر شهرستان کوهرنگ نیز در سیل اخیر مفقود شد.
زمانی‌که ویرانه‌های به‌جا مانده از سیلاب را در جای جای چهارمحال و بختیاری مشاهده می‌کنیم، این پرسش در ذهنمان ایجاد می‌شود که عمده‌ترین دلایل بروز سیلاب و بالا رفتن حجم خسارات ناشی از این حادثه طبیعی چیست؟
قطعا نقش عملیات آبخیزداری، آبخوان‌داری و پوشش گیاهی در کنترل سیلاب و خسارات ناشی از آن بر هیچ کس پوشیده نیست، حال باید دید عملکرد سازه‌های آبخیزداری در سیلاب اخیر چه بوده و تخریب پوشش گیاهی در چهارمحال و بختیاری تا چه اندازه در افزایش خسارات ناشی از سیل موثر بوده است.
سازه‌های آبخیزداری عملکرد بهتری نسبت به سدهای بزرگ در سیلاب اخیر داشتند
بختیار احمدی‌فرد- رئیس اداره آبخیزداری و آبخوان‌داری اداره‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص تاثیرات آبخیزداری در کاهش خسارات سیل در استان، اظهار کرد: در سال‌های گذشته و ماه‌های قبل نیز شاهد بارش بودیم، اما بارش‌ها نقطه‌ای و با این شدت نبود، به همین دلیل سازه‌های آبخیزداری جریان آب را کنترل می‌کرد و خسارات چندانی به مردم وارد نمی‌شد.
وی افزود: باتوجه به اینکه در فصل تابستان پوشش گیاهی کاسته شده بود و بارش‌ها به‌صورت نقطه‌ای و با شدت بالا رخ داد، موجب بروز خسارات فراوان شد، یکی از دلایل از بین رفتن پوشش گیاهی دام مازاد است و همچین شاهد ساخت و سازهای غیرمجاز در مسیر سیلاب‌ها و آبراهه‌ها بودیم.
احمدی‌فرد با تاکید بر اینکه سازه‌های آبخیزداری در کنترل سیلاب بسیار موثر بود، عنوان کرد: اخیرا ۲۴۰ میلیارد تومان اعتبار در سفر ریاست جمهوری برای انجام عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری به چهارمحال و بختیاری اختصاص پیدا کرد، در صورت تخصیص اعتبار اقدامات خوبی در این حوزه در استان انجام خواهد شد، درصدد هستیم در استان بر روی سازه‌های پخش سیلاب متمرکز شویم.
رئیس اداره آبخیزداری و آبخوان‌داری اداره‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری بیان کرد: شاهد آبگیری سدها و بندهای خاکی در استان در سیلاب اخیر بودیم، اما باتوجه به سرعت بالای سیلاب، نفوذ آب زیادی را شاهد نبودیم.
وی تاکید کرد: پوشش گیاهی یکی از عوامل کنترل کننده سیلاب و نفوذ بارش‌ها در سفره‌های آب زیرزمینی است، همچنین رسوب را نیز کاهش می‌دهد، اگر پوشش گیاهی کم باشد، حجم تخریب سیلاب و گل آلود شدن آب نیز افزایش پیدا می‌کند، پوشش گیاهی روان‌آب را کنترل می‌کند و آب روان جاری می‌شود و در این خصوص سایر دستگاه‌های اداری نیز موثر هستند.
احمدی‌فر با مقایسه عملکرد سدهای بزرگ و سدهای خاکی کوچک در کنترل سیلاب، توضیح داد: در شرایط کنونی و بارش‌های نقطه‌ای سازه‌های آبخیزداری عملکرد بهتری نسبت به سدهای بزرگ در کشور دارند، همچنین هزینه احداث سدهای بزرگ بسیار بالا است و با هزینه ۱۵۰ میلیون تومان می‌توان یک بند و یا سد خاکی برای کنترل آبراهه احداث کرد و عملکرد بهتری در کنترل سیلاب دارند، زیرا این کنترل از سرشاخه انجام می‌شود.
رئیس اداره آبخیزداری و آبخوان‌داری اداره‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری بیان کرد: همکاری و مشارکت مردم در اجرای اقدامات آبخیزداری بسیار موثر است و در مناطق صعب‌العبور مردم می‌توانند با انجام عملیات آبخیزداری کوچک مانند خشکه‌چین، بند خاکی کوچک در حفظ آب و خاک موثر باشند، اکنون سازه‌های پخش سیلاب در اولویت قرار دارد.
وی با بیان اینکه ایجاد شخم و از بین بردن پوشش گیاهی تاثیر بسیار بالایی در افزایش خسارات سیلاب دارد، یادآور شد: مردم باید به این نکته توجه کنند که شخم و شیار ۵۰ تا ۶۰ درصد در وقوع سیلاب‌های خسارت زا تاثیر دارد.
احمدی‌فر با تاکید بر اینکه دام مازاد نیز یکی از دلایل از بین رفتن پوشش گیاهی در مناطق مختلف محسوب می‌شود، گفت: برای مثال در روستای بارده نسبت به مساحت دام بسیار زیادی وجود دارد، باید دام مازاد از مراتع خارج شود تا شاهد خسارات شدید نباشیم.
نفوذپذیری بیشتر آب در خاکی که دارای پوشش گیاهی است
علی اصغر نقی‌پور- عضو هیات علمی دانشکده منابع‌طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد در خصوص اثرات پوشش گیاهی جنگلها و مراتع در کاهش خسارات سیل و جلوگیری از فرسایش خاک در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: عموما در خسارات به‌جا مانده از جاری شدن سیلاب به تخریب منازل، زیرساخت‌ها، جاده‌ها، شیلات، دامداری و مرغداری‌ها توجه می‌شود، در صورتی‌که خسارات سیلاب بیشتر متوجه منابع طبیعی و فرسایش خاک است.
وی با اشاره به اینکه مسئله آب یک موضوع دو وجهی است، توضیح داد: جنگلها و مراتع برای ادامه حیات خود نیازمند استفاده از منابع آبی هستند، از طرفی آنها باعث حفظ و نگهداشت آب می شوند. زمانی که سیلاب جاری می‌شود به پوشش گیاهی آسیب زده و به منابع طبیعی خسارت وارد می کند، سیلاب اخیر علاوه بر خسارات قابل توجهی که به پوشش گیاهی و خاک استان وارد کرده است، بخش قابل توجهی از بانک بذری که در خاک سطحی قرار دارد را نیز همراه با فرسایش خاک نابود کرده که این خود باعث می‌شود که در آینده احیای منابع‌طبیعی با مشکل مواجه شود.
عضو هیات علمی دانشکده منابع‌طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد با بیان اینکه طی سال‌های اخیر بحث تغییر اقلیم مطرح می‌شود، گفت: در دهه‌های گذشته نیز شاهد وقوع سیلاب بودیم، اما سیلاب‌های اخیر از نظر تعداد و شدت افزایش پیدا کرده است، برخی محققان این مسئله را به تغییر اقلیم ارتباط می‌دهند که البته بخشی از موضوع مربوط به تغییر در حدهای اقلیمی (یعنی دوره‌های خشکسالی با کمبود بارش و همچنین بارش های شدید در بازه زمانی کوتاه) است و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد با توجه به اینکه کشور ایران در یک منطقه خشک و نیمه‌خشک واقع شده بنابراین اثرات تغییر اقلیم شدیدتر خواهد بود.
وی ادامه داد: بارش‌های سیل‌آسا خسارات فراوانی را به منابع‌طبیعی وارد می‌کند، بنابراین باید تلاش کنیم تا از بروز خسارات در این حوزه جلوگیری کرده و چالش‌ها کمتر شوند، یکی از کاربردهای اصلی پوشش گیاهی حفظ آب و خاک است، زمانی‌که پوشش گیاهی از دست می‌رود؛ شاهد افزایش خسارات بیشتری در صورت جاری شدن سیلاب هستیم.
نقی‌پور با اشاره به تحقیقات صورت گرفته در جنگلها و مراتع بر روی پوشش گیاهی و تاثیر آن، یادآور شد: مطالعات نشان می‌دهد که نفوذپذیری آب در خاکی که دارای پوشش گیاهی بوده تا ۴۰ برابر بالاتر از زمین بدون پوشش است، وقتی پوشش گیاهی را از دست می‌دهیم، بارش‌های سیل‌آسا خسارات زیادی را وارد می‌کند، خسارات اخیر نشان داد که روند خوبی را در حفظ و مدیریت پوشش گیاهی تجربه نکردیم.
نقی‌پور در ادامه افزود: تخریب منابع‌طبیعی چه در جنگلها و چه در مراتع در چند دهه اخیر موجب شده تا مساحت منابع‌طبیعی از نظر کمی (مساحت) و کیفی (میزان و نوع پوشش گیاهی) کاهش پیدا کند، این مسئله در افزایش خسارات سیلاب نیز بسیار تاثیرگذار خواهد بود.
عضو هیات علمی دانشکده منابع‌طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد با بیان اینکه نرخ فرسایش خاک در ایران بسیار بالاتر از متوسط جهانی است، خاطرنشان کرد: نرخ فرسایش خاک در استان چهارمحال و بختیاری حتی بالاتر از میانگین کشوری است. عوامل بسیاری همچون، چرای شدید دام، تغییر کاربری اراضی، برداشت چوب، آتش سوزی و ... در تخریب منابع طبیعی نقش دارند.
وی با تاکید بر اینکه چرای بی‌رویه دام یکی از عوامل مهم تخریب پوشش گیاهی است، توضیح داد: در کشور چرای دام بیش از دو برابر ظرفیت مراتع است و این میزان در استان چهارمحال و بختیاری بیش از سه برابر بوده و این مسئله موجب می‌شود تا پوشش در مناطق مرتعی و جنگلی به شدت کاهش پیدا کند و به تبع آن، خاک را نیز از دست می‌دهیم.
نقی‌پور بیان کرد: متاسفانه از طرفی دیگر شاهد شخم و ایجاد شیار در مناطق شیب‌دار استان چهارمحال و بختیاری هستیم که از نظر اکولوژیکی برای این کار نامناسب هستند و باعث افزایش فرسایش خاک و جریان سیلاب در این مناطق می‌شود.
عضو هیات علمی دانشکده منابع‌طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد در پایان با اشاره به اهمیت جنگلها و مراتع و کارکردهای آنها، اظهار کرد: باید با برنامه‌ریزی‌های مدیریتی، فعالیت‌های حفاظتی و احیایی و ترویج اهمیت منابع طبیعی در زندگی بشر، در جهت حفظ و نگهداشت پوشش گیاهی و به تبع آن جلوگیری از هدررفت آب و خاک اقدام کنیم.
انتهای پیام
