بازخوانی روابط ایران و روسیه بیانگر این واقعیت است که روابط سیاسی امنیتی و دفاعی دو کشور به رغم فراز و نشیب‌های تاریخی در چند سال اخیر رو به بهبودی بوده است به طوری که به گفته صاحب نظران این روابط نوین در تاریخ دو کشور بی سابقه است اما این رابطه از نظر اقتصادی نسبت به ظرفیت‌های موجود و کشورهای منطقه در خور انتظار نیست.
سال گذشته ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری ایران در قالب هیأتی به روسیه سفر و با پوتین دیدار کرد؛ آنطور که دولت اعلام کرد این سفر دستاوردهای زیادی به ویژه در حوزه اقتصادی داشت که از جمله آنها تأمین خط اعتبار ۵ میلیارد دلاری از سوی روسیه برای تأمین مالی قطعه رشت آستارا در راستای تکمیل کریدور شمال - جنوب از طریق ترانزیت ریلی جهت متصل کردن جنوب ایران و خلیج‌فارس به آسیای میانه و اروپا، تأمین نهاده‌های اساسی و غلات و تکمیل مراودات بانکی و ارزی - پیمان پولی دوجانبه است.
امروز سه‌شنبه ۲۸ تیر ۱۴۰۱، ولادیمیر پوتین رئیس فدراسیون روسیه برای حضور در هفتمین نشست سران روند آستانه به تهران سفر می‌کند. این سفر اولین حضور رئیس جمهور روسیه در ایران بعد از ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی است.
پیاده سازی تجارت آزاد به زودی
کامبیز میرکریمی نایب رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد وضعیت روابط اقتصادی ایران و روسیه، اظهار کرد: بسیاری از مسائلی که در حال حاضر روی آنها بحث وجود دارد، مسائلی است که از قبل رو میز بود اما آنچه که می‌توان گفت با سرعت قابل قبولی در حال جلو رفتن است، بحث موافقت نامه تجارت آزاد بین دو کشور است. از سال ۹۸ به صورت امتیازات ترجیحی روی چند قلم کالا اجرایی شد اما هم اکنون با سرعت به سمت پیاده سازی تجارت آزاد در حال حرکت هستیم، به این معنا که ۸۰ در صد اقلام دو کشور مشمول تجارت آزاد یعنی تعرفه صفر درصد شوند.
جهش پروژه‌های ترانزیتی
وی افزود: در موارد دیگر همچون تبادلات بانکی و همکاری‌های ترانزیتی، زمینه‌های همکاری از قبل فراهم شده بود اما اخیراً یک جهشی در پروژه‌های ترانزیتی ایجاد شده است در واقع مسیر ارسال کالاهای صادراتی روسیه به اروپا و سایر کشورها تقریباً بسته شده و هزینه‌ها نیز افزایش یافته است، از این رو مسیر ایران تبدیل به موقعیت مناسب‌تری برای جلب سرمایه گذاری روس‌ها شده و حتی در این راستا موافقت نامه‌هایی برای انجام ترانزیت تا ۱۰ میلیون دلار کالای روسی امضا شده است.
سرمایه گذاری بخش خصوصی ایران و روسیه در شرق دریای خزر
میرکریمی با اشاره به کریدور شمال- جنوب گفت: در کریدور شمال - جنوب ۳ مسیر کلیدی داریم؛ یکی مسیر غرب دریای خزر که از قبل فعال بوده، دیگری مسیر خود دریای خزر که نیاز به سرمایه گذاری بیشتر و تأمین کامیون‌های یخچال دار دارد و بعدی نیز شرق دریای خزر که برای حمل ریلی است. در این مسیر زیرساخت‌هایی با سرمایه گذاری بخش خصوصی دو کشور در حال ایجاد بوده و توافقات انجام شده است.
وی اضافه کرد: از سویی دیگر در همین مسیر خط مستقیم پرواز تهران- رشت- آستارا راه افتاده است؛ با توجه به تردد زیادی که بین اتباع و بازرگانان در جنوب روسیه و شمال ایران وجود دارد، این پرواز کارشان را راحت کرده است. قبلاً تردد در این مسیر سخت بود.
تأمین راحت نهاده‌های اساسی از روسیه
میرکریمی در مورد تأمین نهاده‌های اساسی نیز گفت: روسیه اواخر سال ۱۴۰۰ صادرات برخی از نهاده‌های اساسی خود را به اغلب کشورها ممنوع کرد اما با توجه به اینکه با ایران موافقت نامه تجارت آزاد داشت، ایران شامل این محدودیت نبوده و در حال حاضر واردات نهاده‌های اساسی از جمله گندم به راحتی انجام می‌شود. البته بر خلاف پیش بینی‌ها، روبل روسیه تقویت شد و یک مقدار هزینه واردات افزایش یافت و کالاهای روسی مقداری گران شدند.
وضعیت پیمان پولی دوجانبه ایران و روسیه
نایب رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه در خصوص پیمان پولی دوجانبه هم اظهار کرد: این پیمان همیشه یا از طریق ایجاد حساب مخصوص یا همکاری بانک‌های مرکزی دو کشور وجود داشته است که مبادلات تجاری دو کشور را با روبل و ریال انجام می‌دهند؛ در واقع توافقات انجام شده اما بحث فعلی، استقبال بخش خصوصی و شرکت‌های دو طرف از این پیمان است.
وی ادامه داد: برای سوق دادن بخش خصوصی به استفاده از این شیوه‌های مالی، باید ارز دونرخی یا از بین برود یا فاصله بین این ارزها کاهش یابد. همچنین باید ثبات پول‌های ملی را داشته باشیم. از سویی دیگر مساله تراز تجاری منفی ایران و روسیه نیز عامل دیگری شده که تمایل بخش خصوصی برای استفاده از پیمان پولی دوجانبه را تحت تأثیر قرار داده است.
میرکریمی تصریح کرد: در حال حاضر تجارت دو کشور تراز نیست و معمولاً واردات کالا از روسیه به ایران ۳ تا ۴ برابر بیشتر از صادرات ایران به روسیه است.اگر قرار باشد با پول ملی تسویه شود بانک مرکزی ایران به روسیه همیشه بدهکار می‌شود اگر قرار باشد با پول ملی تسویه شود بانک مرکزی ایران به روسیه همیشه بدهکار می‌شود زیرا به میزان کافی روبل در روسیه وجود نخواهد داشت که برای خرید کالاهای ایرانی اختصاص داده شود.
وی افزود: از سویی دیگر نیز با موضوع کم اظهاری صادرکنندگان ایرانی و روسی مواجه هستیم؛ کم اظهاری باعث می‌شود که بخشی از تبادلات پول به صورت غیرقانونی و خارج از شبکه بانکی انجام شود که با اعمال تعرفه ترجیحی که به سرعت به سمت تجارت آزاد در حال حرکت است، این کم اظهاری‌ها به شدت کاهش می‌یابد و تجارت شفاف‌تر و تبادلات پولی از طریق نظام بانکی انجام می‌شود.
نایب رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه در مورد مراودات بانکی و ارزی، گفت: در مورد مراودات بانکی و ارزی بین ایران و روسیه مشکل خاصی وجود نداشته است و فقط مساله، مقررات ملی دو کشور است. تا ارز دو نرخی از بین نرود نمی‌توان گفت که به سرعت می‌توان به سمت مراودات بانکی شفاف و راحت حرکت کرد.
توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی
همچنین رحمت الله خرمالی رئیس اداره آسیای مرکزی سازمان توسعه تجارت ایران در گفت و گو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: سفر آقای رئیسی به فدراسیون روسیه در زمستان ۱۴۰۰، نشانه‌ای بر عزم جدی ایران برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی با روسیه بود. در این سفر بنای برخی توافقات مهم در حوزه‌هایی چون توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی و نیز رفع برخی موانع به ویژه توسعه سرمایه گذاری روسیه در ایران بود. در برخی موارد هم مانند تأمین غلات و نهادها، پیرو سفر مقامات ایران به روسیه توافقات خوبی صورت گرفت.
وی افزود: اما پیرو حوادث اخیر بین روسیه و اوکراین از اسفندماه ۱۴۰۰ شرایط دستخوش تغییر شد؛ به گونه‌ای که در برخی موارد فرصت‌های جدید در بازار روسیه برای ایران پدید آمد (مانند خروج شرکت‌های غربی از بازار روسیه و بهتر شدن فضای بازار برای حضور محصولات ایرانی) و همچنین شرایط جدید حاکم بر روسیه در ۲ ماه ابتدایی مناقشه و کاهش ارزش پول آن کشور، موجب شد روابط تجاری روسیه با برخی کشورها کاهشی شده و اگر چه در ادامه و با فروکش کردن هیجانات، طرف‌های روس نیز در حال بازیابی روابط خود با کشورهای دوست هستند.
تأثیر سفر پوتین به تهران در توسعه روابط دو کشور
خرمالی ادامه داد: در چنین شرایطی، سفر رئیس جمهور فدراسیون روسیه به تهران نیز، فارغ از جنبه‌های سیاسی، این نوید را به بازرگانان و شرکت‌های ایرانی و روس می‌دهد که با اطمینان بیشتری می‌توانند به توسعه روابط ادامه دهند و از این منظر، تأثیر مهمی بر افزایش حجم همکاری‌های اقتصادی و تجاری دو طرف دارد.
روابط بانکی در حال گسترش است
وی در مورد وضعیت مراودات بانکی و ارزی بین دو کشور، اظهار کرد: در طول سال‌های گذشته، به دلیل تحریم‌های ظالمانه روابط رسمی بانکی دو کشور به صورت کامل برقرار نبوده ولی بانک میربیزنس در روسیه فعال بوده است.
رئیس اداره آسیای مرکزی سازمان توسعه تجارت ایران ادامه داد: در ماه‌های اخیر و با توجه به عزم جدی بانک مرکزی ایران برای توسعه روابط بانکی با روسیه از یک سو و تمایل بانک‌های روسیه از سوی دیگر، روابط بانکی در حال گسترش است؛ به گونه‌ای که در هفته اول تیرماه رئیس بزرگترین بانک و زیست بوم مالی روسیه، ازبربا نک در صدر هیئتی به تهران سفر کرد و ضمن ملاقات با مقامات دولتی، توافقات خوبی با مدیران بانک مرکزی و چند بانک دولتی و خصوصی نیز برای توسعه روابط بانکی صورت گرفت.
مذاکرات برای اجرای تجارت آزاد با اوراسیا در مراحل نهایی قرار دارد
خرمالی در خصوص وضعیت تجارت آزاد میان ایران و روسیه، گفت: مهمترین فرایندی که برای تجارت آزاد میان ایران و روسیه در جریان است، نهایی سازی موافقت نامه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که دور چهارم مذاکرات با حضور نمایندگان کشورهای عضو اتحادیه در اصفهان برگزار شد.
وی افزود: هم اکنون طرف‌ها در مرحله نهایی سازی اقلام مشمول تخفیفات تعرفه‌ای هستند و به زودی نیز مذاکرات طرف‌ها به پایان می‌رسد و با امضا و اجرایی شدن موافقت نامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا نه تنها تجارت ایران با روسیه افزایش بلکه با دیگر کشورهای عضو اتحادیه نیز افزایش خواهد داشت.
خرمالی تصریح کرد:تعرفه تجارت حدود ۸۰ درصد کالاها میان ایران و اوراسیا به مرور زمان صفر می‌شود تعرفه تجارت حدود ۸۰ درصد کالاها میان ایران و اوراسیا به مرور زمان صفر می‌شود و این امر تأثیر زیادی در افزایش تجارت کشورمان با اوراسیا می‌گذارد.
رئیس اداره آسیای مرکزی سازمان توسعه تجارت ایران در مورد نقش روسیه در تکمیل قطعه خط آهن رشت- آستارا، اظهار کرد: این موضوع سابقه‌ای قدیمی دارد و فراز و نشیب‌های بسیار داشته است. آنچه در حال حاضر مشخص بوده این است که به منظور فعال سازی کریدور شمال- جنوب سرمایه گذاری روس‌ها در تکمیل خط آهن رشت- آستارا باعث تقویت حجم مبادلات تجاری نه تنها ایران و روسیه بلکه باعث تقویت ارتباطات تجاری در منطقه قفقاز می‌شود.
وضعیت تجارت دو ماهه ایران و روسیه
به گزارش مهر، بررسی آخرین وضعیت تجارت ایران و روسیه حاکی از آن است که طی دو ماه نخست سال جاری، میزان صادرات به روسیه ۱۹۸ هزار و ۶۶۳ تن کالا به ارزش ۶۸ میلیون و ۵۸۴ هزار و ۳۷۲ دلار بوده و همچنین در همین مدت میزان واردات از روسیه ۴۴۳ هزار و ۶۸۱ تن کالا به ارزش ۳۱۹ میلیون و ۱۴۲ هزار و ۹۱۱ دلار بوده است.
به این ترتیب صادرات دو ماهه به روسیه نسبت به مدت مشابه سال گذشته با کاهش ۱۲ درصدی در وزن و کاهش ۲۹ درصدی در ارزش مواجه بوده و همچنین واردات از این کشور در همین دوره زمانی، افزایش ۴۵ درصدی در وزن و افزایش ۷۳ درصدی در ارزش داشته است.
