1-گرچه هنوز یکسال از آغاز تحریمهای آمریکا و اروپا علیه روسیه نگذشته اما اقتصاد این کشور حسابی متلاطم شده است. تحریمهای روسیه از ماه مارس با صدور سه دستور اجرایی رئیس جمهور آمریکا آغاز شد و اخیرا با تصویب قانون کنگره آمریکا و صدور یک دستور اجرایی دیگر شدت بیشتری یافته است. این تحریمها در ابتدا از نوع هدفمند بود و صرفا علیه برخی اشخاص ذینفوذ روسی نظیر آقای سچین (سلطان انرژی روسیه) شروع شد. اما با تشدید بحران اکراین، تحریمها توسعه یافت و به ممنوعیت سرمایه گذاری و ارائه تسهیلات به برخی بانکها و شرکتهای بزرگ روسی رسید. اکنون نیز تحریمهای آمریکا در حال حرکت به سمت تحریمهای تجاری و بانکی است.
۲- با وجود تحریمهای فوق، هنوز دسترسی به دلار آمریکا برای تمامی بانکهای روسی فراهم است. هنوز هیچیک از بانکهای روسی تحریم نشده است. هنوز بانک مرکزی، شرکتهای نفتی، بیمه و حمل و نقل روسیه و حتی سرمایه گذاری در میادین نفت و گاز روسیه تحریم نیست. در یک کلام هنوز تحریمهای روسیه در برابر تحریمهای ایران عددی محسوب نمیشود.
۳- وضعیت وابستگی اقتصاد روسیه به تجارت و سرمایهگذاری خارجی قابل مقایسه با ایران نیست. به همین خاطر اندک تحریمهای موجود هم باعث خروج سرمایهها از این کشور شده و واحد روبل روسیه را به شدت تضعیف نموده است. در کنار تحریمها، کاهش ۵۰ دلاری قیمت جهانی نفت که با همکاری آمریکا و عربستان واقع شده، اقتصاد روسیه را همانند دیگر کشورهای نفتی نظیر ایران، ونزوئلا و عراق متاثر کرده است. نتیجه این فشارها باعث شده تا ارزش روبل روسیه ۵۰ درصد تضعیف شود (دلار دوبرابر گران شود) و نرخ تورم از ۶ درصد در ماه جولای به بیش از ۹ درصد افزایش یابد. در سال ۱۹۸۶ هم توطئه مشابهی از سوی آمریکا صورت گرفت و با کاهش قیمت نفت به کمتر از ۱۰ دلار، زمینه فروپاشی شوروی سابق فراهم شد[۱].
نمودار ارزش دلار در برابر روبل
۴- اخیرا ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه با اعلام توطئه نفتی آمریکا و عربستان برای ضربه به روسیه و ایران، خواستار کاهش وابستگی اقتصاد روسیه به نفت و گاز شد. چندی قبل، در رسانههای آمریکا مشخص شد این توطئه نفتی در دیدار جان کری و پادشاه عربستان در سپتامبر ۲۰۱۴ عملیاتی شده است[۲]. مقام معظم رهبری بسیار قبلتر به دست داشتن دشمن در کاهش قیمت جهانی نفت اشاره کردند و مجددا خواستار تحقق اقتصاد مقاومتی شدند:
«امروز این‌جور است: سیاست آنها این است که یکروز قیمت نفت تنزّل پیداکند؛ ناگهان شما مى‌بینید ۲۰ دلار قیمت نفت تنزّل پیدا کرد؛ تا دیروز مثلاً ۱۰۵ دلار میفروختند، حالا باید ۸۵ دلار بفروشند؛ اینها سیاستهاى جهانى است. کشورى که اقتصاد خودش را بسپرد دست سیاست‌گذاران و طرّاحان وبرنامه‌ریزانِ خارج از محدودهى مصالح او،حال آینده‌ى آن کشور معلوم است». ۳۰/۷/۹۳
جالب این است که تا همین چند روز قبل و علی رغم افشای ابعاد توطئه نفتی در رسانههای خارجی، باز جناب زنگنه که گویا منبع تحلیلش جایی دیگر است! تحولات بازار نفت را طبیعی ارزیابی میکرد!
۵- برخی از خبرگان امنیتی آمریکا نگران واکنش احتمالی روسیه و ایران به حمله نفتی دولت اوباما هستند[۳]. روسیه ابتدا در مقابل تحریمهای آمریکا واکنش محتاطانه اتخاذ کرده بود و مقابله با تحریمها را از مسیر اصلاحات اقتصادی (اقتصاد مقاومتی)، گسترش روابط با شرق، و اعمال تحریمهای متقابل پیگیری میکرد. اما با تشدید تحریمها و آغاز جنگ نفتی، واکنشهای روسیه هم تغییر کرده است. اکنون مقامات روسی صحبت از جنگ جهانی سوم میکنند و آشکارا به دنبال ضربه به منافع راهبردی آمریکا و به طور خاص نظام تحریمهای یکجانبه این کشورند. هر چند دولت یازدهم تاکنون قدر این فرصت بزرگ را ندانسته، اما نیروهای مسلح و امنیتی باید از این فرصت در جهت تقویت همکاریهای دو کشور به خصوص در عرصه مسائل نظامی و امنیتی استفاده کنند.
۶- نقطه ضعف بزرگ (پاشنه آشیل) اقتصاد و امنیت آمریکا، کنار گذاشته شدن دلار از مبادلات بین المللی است. روسیه هم همین نقطه را هدف گرفته است[۴]. از این رو قویا به دنبال ایجاد پیمانهای پولی با کشورهای دیگر و به خصوص گروه بریکس برای حذف دلار از مبادلات بین المللی است. فضا برای این عملیات هم فراهم است. اکثر کشورها نگران استفاده ابزاری آمریکا از دلار هستند. خلق اعتبار بی رویه برای رفع کسری بودجه داخلی و از آن مهمترین سوء استفاده از دلار برای اعمال تحریمها دو عاملی است که باعث شده انگیزه کشورها برای حذف دلار از مبادلات افزایش یابد. با وجود فراهم شدن شرایط منطقه‌ای و بین المللی برای ایجاد پیمانهای پولی و علی رغم نقش اساسی آن در تضعیف تحریمهای ایران، متاسفانه مدیران ارزی بانک مرکزی ایران انگیزه لازم برای ایجاد این پیمانها را نداشته و ندارند و تاکنون هیچ اقدام عملی در این زمینه برنداشته اند.
۷- تهاجم سایبری به زیرساختهای اقتصادی آمریکا یکی از گزینههای محتمل برای واکنش به تهاجم نفتی آمریکاست. اولین اقدام عملی روسیه در حمله سایبری غیر مستقیم (از طریق کره شمالی) به شرکت سونی پیکچرز آمریکا برداشته شد و خسارتی نیم میلیارد دلاری برای آمریکا به بار آورد. این حمله سایبری، حسابی دولت اوباما را شوک زده کرد. پیشتر سازمان NSA به اوباما هشدار داده بود که شبکه های مالی، بانکی، انرژی و خدماتی آمریکا به طور جدی از تهاجم سایبری خارجی به خصوص از سوی روسیه، چین و ایران آسیب پذیرند[۵].
۸- امنیت اقتصادی آمریکا، ۱۰۰ درصد به امنیت انرژی در کشورهای خلیج فارس وابسته است. وقتی امنیت انرژی ایران و روسیه به خطر بیفتد، هیچ تضمینی وجود ندارد که مرکز تامین انرژی غرب یعنی عربستان و کشورهای خلیج فارس در امان باشد. هدایت امواج متلاطم تروریستی در منطقه به سمت اهداف استراتژیک در کشورهای عربی از جمله خطوط لوله نفت و گاز، نفتکشها، میادین نفتی و پالایشگاهها کار دشواری نیست. ایران و روسیه هم تخصص لازم برای هدایت منابع و اجرای عملیات ویژه علیه اهداف فوق را دارند. در این بین ایران به دلیل نفوذ گسترده در منطقه توانایی بالایی برای حرکت در این مسیر دارد.
۹- در بین حکومتهای ارتجاع منطقه، عربستان بیش از همه متزلزل است. بیداری اسلامی و پیشروی محور مقاومت در منطقه کار را به جایی رسانده که این کشور حاضر شده به هر قیمتی (حتی کاهش قیمت نفت و لطمه به اقتصاد نفتی خود) ضربه به ایران را در دستور کار قرار دهد. جنگ قدرت در بین شاهزاده‌های سعودی مدتهاست که آغاز شده و منتظر جرقه نهایی یعنی مرگ عبدالله پادشاه این کشور است. مردم عربستان هم از سیاستهای آل سعود به تنگ آمده و منتظر فرصتند. بنابر این حذف عبدالله آسانترین گزینه برای بی ثباتی در حکومت عربستان و به چالش کشیدن آمریکاست. گزینهای که با توجه به تحرکات تروریستی عربستان در چند سال اخیر و به خصوص نقش مستقیم این کشور در ترور حاج عماد مغنیه، پاسخی متقابل از سوی محور مقاومت ارزیابی میشود.
۱۰- دشمن فکر می کرد با روی کار آمدن دولت یازدهم، جبهه محور مقاومت در منطقه تضعیف می شود. اما فرماندهی مدبرانه مقام معظم رهبری صحنه نبرد در منطقه را به نفع ایران تغییر داد. اکنون دیگر عموم مردم ایران متوجه شده اند که چرخ سانتریفیوژها بچرخد یا نچرخد تحریمها باقیست و مذاکره با دشمن به جایی نمیرسد. راه پیروزی از میدان نبرد همه جانبه با دشمن میگذرد. بعد از چند سال جنگ نیابتی با آل سعود و صهیونیسم در لبنان، غزه، سوریه، عراق، بحرین و یمن، کم کم نوبت نبرد از نوعی دیگر فرا میرسد. وعده ای که حضرت امام خمینی پیشتر نوید آن را داده بود و انشاء الله فرج امت اسلامی را به دنبال دارد:
«انشاءاللّه ما اندوه دلمان را در وقت مناسب با انتقام از امريكا و آل سعود برطرف خواهيم ساخت و داغ و حسرت حلاوت اين جنايت بزرگ را بر دلشان خواهيم نهاد، و با برپايى جشن پيروزى حق بر جنود كفر و نفاق و آزادى كعبه از دست نااهلان و نامحرمان به مسجدالحرام وارد خواهيم شد. .. ما با تمام وجود از گسترش باجخواهى و مصونيت كارگزاران امريكايى، حتى اگر با مبارزه قهرآميز هم شده باشد، جلوگيرى مىكنيم. انشاءاللّه ما نخواهيم گذاشت از كعبه و حج، اين منبر بزرگى كه بر بلنداى بام انسانيت بايد صداى مظلومان را به همه عالم منعكس سازد و آواى توحيد را طنين اندازد، صداى سازش با امريكا و شوروى و كفر و شرك نواخته شود».
حضرت امام خمینی (ره) پیام تاریخی قبول قطعنامه- ۲۹/۴/۶۷
*دکتری اقتصاد و عضو هیات علمی دانشگاه
[۱] . http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/energy/oilandgas/۱۱۲۲۰۰۲۷/Cheap-oil-will-win-new-Cold-War-with-Putin-just-ask-Reagan.html
[۲]. http://www.globalresearch.ca/the-secret-stupid-saudi-us-deal-on-syria/۵۴۱۰۱۳۰
[۳]. http://globaleconomicwarfare.com/۲۰۱۴/۱۲/are-we-prepared-if-russia-retaliates/
[۴] . http://www.storyleak.com/us-dollar-under-grave-threat-russia-plans-global-retaliation/
[۵]. http://www.wsj.com/articles/nsa-director-warns-of-dramatic-cyberattack-in-next-decade-۱۴۱۶۵۰۶۱۹۷
