مطابق اسناد بالادستی مصوب، ایران باید ۸ تا ۱۰ درصد تجارت گاز دنیا یعنی بیش از ۱۰۰ میلیارد مترمکعب از سبد تجارت گاز دنیا را در اختیار داشته باشد، اما به دلیل ازدیاد مصرف در این حوزه، تحریم ها و دلایلی دیگر شاهد عقب ماندگی در این بخش هستیم.
به گزارش ایسنا، تقاضای جهانی انرژی طی دویست سال اخیر به دلیل نگرانی‌های زیست‌محیطی به سمت سوخت‌هایی با محتوای کربن کمتر متمایل شده، طی این مدت، انرژی مورد نیاز انسان از چوب به زغال‌سنگ، سپس به نفت و در حال حاضر به گاز طبیعی تغییر کرده و در این راستا سهم گاز طبیعی به عنوان سوخت در حال افزایش است.
گاز طبیعی در هر واحد انرژی حدود ۲۴ درصد نسبت به نفت خام و ۴۲ درصد نسبت به زغال‌سنگ گازهای آلاینده کمتری تولید می‌کند. در حال حاضر حدود ۲۰ درصد مصرف جهانی انرژی را گاز طبیعی تشکیل می‌دهد که با آهنگ ۲.۴ درصد در حال رشد است.
بر اساس گزارش شرکت ملی نفت ایران، ایران با بیش از ۳۳ تریلیون مترمکعب ذخایر گاز باقیمانده، سهمی معادل ۱۶.۶ درصد از کل ذخایر اثبات‌شده گاز جهان را در اختیار دارد و براساس گزارش بررسی آماری شرکت بی‌پی در سال ۲۰۱۹، ایران با بهره‌مندی از ۳۲ تریلیون مترمکعب ذخایر گازی، از این منظر در رتبه دوم جهانی قرار دارد.
در سطح ملی نیز گاز طبیعی با اختصاص سهم بیش از ۷۵ درصد در سبد انرژی اولیه، به‌عنوان کلیدی‌ترین حامل انرژی کشور مطرح است. با توجه به سیاست اتخاذشده در سه دهه گذشته مبنی بر توسعه گازرسانی به اقصی نقاط کشور و جایگزینی آن با سوخت‌های مایع به‌منظور بهره‌برداری عموم مردم از گاز طبیعی و صادرات فرآورده‌های نفتی، در کنار عواملی مانند سطح پایین بهره‌وری انرژی در نیروگاه‌ها، صنایع عمده، ساختمان‌ها و درصد بالای تلفات انرژی در زنجیره تولید، شرایط به سمت افزایش قابل توجه مصرف گاز طبیعی سوق یافته است.
ایران سومین تولیدکننده و چهارمین مصرف‌کننده گاز در جهان
این موضوع سبب شده ایران سومین تولیدکننده گاز طبیعی و در عین حال، چهارمین مصرف‌کننده گاز در جهان باشد. مصرف فزاینده گاز به نسبت تولید، سبب شده حتی با وجود اجرای طرح‌های توسعه فازهای مختلف میدان مشتری گازی پارس جنوبی، کشور در ماه‌های سرد سال با ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی روبه‌رو شود.
شرایط حال حاضر سبب از دست رفتن فرصت های صادراتی شده، تا جایی که طبق گفته های حسینعلی محمدحسینی، مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی گاز ایران باید مطابق اسناد بالادستی مصوب، ایران باید ۸ تا ۱۰ درصد تجارت گاز دنیا یعنی بیش از ۱۰۰ میلیارد مترمکعب از سبد تجارت گاز دنیا را در اختیار داشته باشد، اما بنا به دلایلی، نیل به این هدف تاکنون میسر نشده است.
وی بر این باور است که رویکرد وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران، افزایش سهم صادراتی گاز است، به‌طوری که در پنج ماه نخست امسال در مقایسه با ۵ ماه مشابه پارسال، رشد ۱۹ درصدی صادرات گاز را داشته‌ایم، اما واقعیت این است که به دلیل اینکه اقتصاد ما (به‌ویژه در بخش صنایع) وابسته به گاز شده، از این رو فرصت‌های صادراتی را از دست داده‌ایم.
مدیریت مصرف راهی برای رسیدن به بازارهای جهانی
مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی گاز ایران با بیان اینکه از طرفی، خیلی از صنایع سنگین و عمده ما به گاز وابسته شده و بسیاری هم سودآوری‌شان به‌واسطه آن است که بتوانند از خوراک با قیمت پایین استفاده کنند، اظهار کرد: اگر تخصیص گاز به این صنایع با قیمت قابل رقابت و با هزینه فرصت صادراتی باشد، بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی ما زیان‌ده به نظر می‌آیند، بنابراین تا زمانی که نتوانیم با مدیریت مصرف و توزیع بهینه گاز، ذخیره‌ای از این انرژی پاک را داشته باشیم، نمی‌توانیم تلاش چندانی برای گرفتن سهم بیشتر در تجارت جهانی گاز داشته باشیم.
به گفته محمدحسینی بهینه‌سازی مصرف گاز در بخش‌های مختلف اقتصاد و حمایت از توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های خدمات انرژی از جمله سیاست‌هایی است که می‌تواند در اجرای این منظور مدنظر قرار گیرد. در همین ارتباط، ضروری است که با تعیین معیارهای لازم، ابزارهای حمایتی، متوجه مؤثرترین و کارآمدترین شرکت‌های دانش‌بنیان که بیشترین اثرگذاری را در توسعه صنعت به‌عهده دارند، شود.
وی معتقد است از سویی طراحی و راه‌اندازی بازار گواهی صرفه‌جویی انرژی همراه با تغییر شرایط عمومی قراردادهای نفتی و دیگر حمایت‌های دولتی، اجرای طرح‌های جمع‌آوری گازهای مشعل و پایش مصرف در کل زنجیره تولید تا مصرف انرژی، از دیگر عوامل مؤثر در توسعه صنعت گاز است که در سند تحول مردمی نیز به آن اشاره شده و پیاده‌سازی دقیق آن در حوزه نفت و گاز کشور می‌تواند به ارتقای زیرساخت‌های این حوزه منجر شود.
شدت مصرف انرژی در ایران ۱۵ برابر ژاپن
بی شک مصرف بالای انرژی در ایران صدمات جبران ناپذیری را به کشور تحمیل می کند، طبق آمار ایرانی‌ها روزانه معادل بیش از یک میلیارد لیتر سوخت مصرف می‌کنند با درنظرگرفتن جمعیت ۸۰ میلیونی ایران، هر شهروند روزانه ۱۲.۵ لیتر سوخت سرانه مصرف دارد و به عبارتی سهم هر ایرانی در سال ۴.۵ هزار لیتر خواهد بود.
شدت مصرف انرژی در ایران ۱۰۰ درصد بالاتر از این آمار در سطح جهانی است. این اختلاف در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته‌تر که مصرف انرژی را به‌شدت کاهش داده‌اند چشمگیرتر است تا آنجا که شدت مصرف انرژی در ایران ۱۵ برابر ژاپن برآورد می‌شود. در اکثر کشورهای دنیا شاخص شدت مصرف انرژی کاهشی بوده اما این شاخص در ایران افزایش داشته و بهینه سازی انرژی در ایجاد تناسب بین تولید ناخالص داخلی و میزان مصرف انرژی سخت تر شده است.
بیش از ۹۷ درصد انرژی مصرفی ایران شامل گاز و محصولات نفتی است؛ زیرا بیش از ۹۰ درصد از برق تولیدی ایران نیز از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود. آمارها نشان می‌دهد ایرانی‌ها روزانه معادل بیش از یک میلیارد لیتر سوخت مصرف می‌کنند. با درنظرگرفتن جمعیت ۸۰ میلیونی ایران، هر ایرانی روزانه ۱۲.۵ لیتر سوخت سرانه مصرف دارد و به عبارتی سهم هر ایرانی در سال ۴.۵ هزار لیتر خواهد بود.
بررسی چهار عامل تاثیر گذار در مصرف
حمید رضا عراقی مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران با اشاره به اهمیت مدیریت مصرف در کشور به ایسنا گفت: اینکه گمان شود ذخایر گازی کشور زیاد است و می‌توان برداشت بالایی داشت، باور درستی نیست و اکنون باید با ایجاد یک متولی برای بهینه سازی مصرف گاز و استفاده از ابزار قیمت، تکنولوژی، قانون و فرهنگسازی به دنبال حل مشکل باشیم.
وی با بیان اینکه هر چند ایران ذخایر گازی مطلوبی دارد و فازهای پارس جنوبی نیز در حال توسعه فراگیر هستند و تمام مخازن به کشور تزریق می‌شود، اما میزان مصرف در کشور عدد بالایی است، اظهار کرد: از ابتدا سیاست‌های انرژی به طور کامل مشخص نبوده، به طور مثال استراتژی مشخصی برای انتقال برق و یا گاز تعریف نشده و مشخص نشده سوخت مایع در چه بخش‌هایی باید مورد استفاده قرار بگیرد، با توجه به اینکه ایران دارای گاز طبیعی است سیاست کلی دولت و مجلس بر گازرسانی بوده، انصافا نیز این اتفاق افتاده اما متولی بهینه سازی سوخت در کشور مشخص نبوده است.
معاون سابق وزیر نفت با بیان اینکه سازمان بهینه سازی مصرف سوخت در کشور فعال است اما تصمیم گیری برای اینکه در چه مناطقی گازرسانی صورت بگیرد و یا نحوه مصرف در بخش‌های مختلف به چه صورتی باشد و یا تصمیم گیری برای بخاری‌های گازی با راندمان بالا صورت نگرفته است، گفت: به اعتقاد من چهار عامل در مصرف سوخت مهم است.
عراقی با اشاره به تاثیر قیمت در مصرف سوخت، اظهار کرد: از اول انقلاب به دلیل فضایی که در کشور وجود داشت و تاکنون نیز ادامه دارد، سوخت قیمت واقعی پیدا نکرده است، البته منظور از قیمت واقعی این نیست که به دنبال قیمت صادراتی باشیم، به طور مثال در مجلس هفتم بحث تثبیت قیمت‌ها مطرح شد یعنی چند سال قیمت هیچ افزایشی نیافت، در صورتی که در برنامه پنجم و ششم قرار بود سالانه ۱۰ تا ۱۵ درصد قیمت انرژی تغییر کند.
وی با بیان اینکه بعد از قیمت موضوع تکنولوژی اهمیت دارد، زمانی که قیمت گاز ارزان باشد طبیعتا کسی به دنبال بخاری با راندمان بالا نمی رود، نیروگاه ها خود را بهینه نمی‌کنند، صنایع نیز به دنبال راهکارهایی برای صرفه‌جویی سوخت نمی‌روند که منجر به کاهش قیمت‌ها شود چرا که قیمت سوخت در هزینه‌های صنایع بزرگ همچون، فولاد، پتروشیمی و نیروگاه‌ها تاثیر چندانی ندارد، افزود: بنابر این اگر قیمت بر اساس برنامه پنجم تغییر می‌کرد تکنولوژی نیز به این عرصه راه پیدا می‌کرد.
مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران ادامه داد: نه تنها قیمت و تکنولوژی روی مصرف تاثیر می‌گذارد، بلکه فرهنگ نیز یک شاخص مهم بر میزان مصرف سوخت به حساب می‌آید، در کشور فرهنگ مصرف بهینه وجود ندارد، با صحبت و خواهش میزان مصرف کاهش نمی یابد و باید اقدامات اساسی برای این مساله در نظر گرفته شود، ساختمان ها باید استاندارد باشند علت اینکه این اتفاق نیز تاکنون نیفتاده این بوده که قیمت اجازه ورود تکنولوژی را نداده است.
عراقی با تاکید بر اینکه به دلیل گران بودن تکنولوژی، ساختمان‌ها بدون زیرساخت‌های لازم احداث شدند و همین مساله موجب هدررفت انرژی در کشور می شود، گفت: بهینه سازی انرژی مستلزم قیمت، تکنولوژی و فرهنگ است، در همه جای دنیا انرژی قیمتی دارد که مردم نسبت به آن حساس هستند، در ایران قیمت افزایش نیافت، تکنولوژی وارد نشد، فرهنگ مصرف نیز شکل نگرفت و اکنون شاهد شرایط موجود هستیم.
وی با بیان اینکه علاوه بر این سه مورد باید به مساله قانون نیز اشاره کرد، قانون مصرف انرژی در کشور وجود دارد اما اجرا نمی‌شود، بنابر این باید گفت چهار عامل، قیمت، تکنولوژی، فرهنگ و قانون روی میزان مصرف تاثیر دارد و می‌تواند در شرایط فعلی کمک رسان باشد، گفت: مهم ترین اصلی که وجود دارد این است که در کشور سیاست انرژی از ابتدای انقلاب تاکنون مشخص نیست.
عراقی با بیان اینکه در حال حاضر قیمت برق و گاز در سطح کشور پایین است، گفت: نباید به قیمت بین المللی برسیم ولی می بایست طبق برنامه پله به پله تعرفه ها افزایش یابد و دولت نیز به بحث ساختمان سازی برای ایجاد پنجره های دو جداره و پیاده سازی مبحث ۱۹ ساختمان توجه کند و سیاست گذاری انرژی نیز متولی داشته باشد، در حال حاضر بخش بهینه سازی انرژی متولی ندارد و همین مساله مشکلاتی را ایجاد کرده است.
وی با بیان اینکه صنعت گاز و برق متولی بهنه سازی نیستند و تنها وظیفه گازرسانی و برق رسانی را برعهده دارند، گفت: یک نظام، یک سیاست و یا یک بخش می بایست زیر نظر ریاست جمهوری و معاون اول ریاست جمهوری به جد روی بهینه سازی مصرف انرژی در کشور فعالیت کند در غیر این صورت گاز و برق در چند سال آینده مشابه سرنوشت آب زاینده رود را پیدا خواهند کرد.
مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران ادامه داد: در آن شرایط دیگر کسی نمی‌تواند مشکل را حل کند، در شرایط فعلی می‌توان راه چاره عملی برای شرایط حال حاضر در نظر گرفت، می‌توان گفت نیروگاه‌ها ۵۰ درصد با سوخت دوم فعال باشند و یا صنعت سیمان محدودتر شود و یا پتروشیمی‌ها در زمستان کمتر مصرف کنند اما اگر این سیاست به همین روال ادامه پیدا کند، این مشکل را مانند آب زاینده رود هیچکس نمی تواند حل کند.
انتهای پیام
