مجلس خبرگان رهبري از نهادهاى ابتكارى در نظام سياسى كشور است كه براى اولين بار با تدوين قانوناساسىِ جمهورى اسلامى در حقوق اساسى مطرح شد و چون درباره بالاترين مقام كشور تصميمگيرى مي‌كند، «فراتر» از نهادهاى ديگر است .
به گزارش خبرنگار احزاب باشگاه خبرنگاران، گزارش پيش رو به بهانه سالروز برگزاري اولين اجلاس خبرگان رهبري در ۲۳ تيرماه ۱۳۶۲ در صدد است تا بخشي روند فعاليت‌هاي اين نهاد قانوني را مورد بررسي قرار دهد.
"مجلس خبرگان رهبري" مجلسی متشکل از فقیه‌های «واجد شرایط» است که بر اساس اصل ۱۰۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مسئولیت تعیین و نظارت بر ولی فقیه (رهبر جمهوری اسلامی) را دارد، مدت هر دورهٔ این مجلس که اعضای آن به وسیلهٔ انتخابات و توسط رأی مستقیم و مخفی مردم انتخاب می‌شوند، هشت سال می‌باشد.
اين مجلس از نهادهاى ابتكارى در نظام سياسى كشور است كه براى اولين بار، با تدوين قانوناساسىِ جمهورى اسلامى، در حقوق اساسى مطرح شد و چون درباره بالاترين مقام كشور، تصميمگيرى مي‌كند، «فراتر» از نهادهاى ديگر است و از آن رو كه در لحظات حساس فقدان رهبرى، ايفاى نقش مي‌كند، در «حساسترين موقعيت» براى حفظ نظام است.
*نخستين مجلس خبرگان رهبري
نخستین مجلس خبرگان رهبری در شرایطی تشکیل شد که کشور در حال جنگ با رژيم بعث عراق بود، انتخابات این مجلس در تاریخ ۱۹ آذر ۱۳۶۱ برگزار شد که نزدیک ۱۸ میلیون نفر در آن شرکت کردند، در این دوره ۷۵ نفر از نمایندگان مجلس خبرگان تعیین شدند و انتخابات بقیه نمایندگان به دور دوم کشید.
*فرازي از بيانات بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران(قدس سره) درباره اهميت مجلس خبرگان
حساسيت مسئوليت مجلس خبرگان و تأثير عميق و گسترده آن در سرنوشت نظام اسلامى و آينده آن، به صورتى است كه بنيانگذار جمهورى اسلامى، حضرت امام خمينى(قدس سره) اين مسئوليت را در «رأس همه مسئوليتها» قلمداد نموده و هشدار دادند كه «كوچكترين سهلانگارى و مسامحه و كوچكترين اعمال نظرهاى شخصى و خداى نخواسته تبعيت از هواهاى نفسانى كه ممكن است اين عمل شريف الهى را به انحراف كشاند، بزرگترين فاجعه تاريخ را به وجود خواهد آورد».
*رئيس مجلس خبرگان
مجلس خبرگان تعداد اعضایش را ۸۶ نفر تعیین کرده است، مرجع تشخیص صلاحیت برای نامزدی و انتخاب به عنوان عضو این مجلس، فقهای شورای نگهبان هستند که به نوبه خود از سوی رهبری انتخاب می‌شوند.
"آيت‌الله محمدرضا مهدوی کنی" هم‌اكنون رياست مجلس خبرگان و آيت‌الله هاشمی شاهرودی و آيت‌الله محمد یزدی، دو رئیس سابق قوه قضايیه ، به عنوان نایبان رئیس این مجلس منصوب شده‌اند.
*وظايف خبرگان
الف) انتخاب رهبر
به موجب اصل يكصدوهفتم قانون اساسي، خبرگان رهبرى درباره همه فقهاى واجد شرايط مذكور در اصول پنجم و يكصدونهم، بررسى و مشورت مي‌كنند و در صورت تشخيص يكى از آنان به اعلم بودن به احكام و موضوعات فقهى يا مسائل سياسى و اجتماعى يا داراى مقبوليت عامه يا واجد برجستگى خاص در يكى از صفات مذكور در اصل يكصدونهم تشخيص دهند، او را به رهبرى انتخاب مي‌كنند و در غير اين صورت، يكى از آنان را به عنوان رهبر انتخاب و معرفى مينمايند.
ب) عزل رهبر
به موجب اصل يكصدويازدهم، هرگاه رهبر از انجام وظايف قانونى خود ناتوان و يا فاقد يكى از شرايط مذكور در اصول پنجم ويكصدونهم شود، يا معلوم شود از آغاز فاقد بعضى از شرايط بوده است، از مقام خود بركنار خواهد شد. تشخيص اين امر، به عهده خبرگان مذكور در اصل يكصدوهشتم است.
ج) نظارت بر رهبر
در جمهورى اسلامى، مجلس خبرگان عهدهدار نظارت بر رهبرى است. بر اساس اصل يكصدويازدهم قانون اساسى، تشخيص ناتوانى رهبر از انجام وظايف قانونى خود يا فقدان يكى از شرايط بر عهده مجلس خبرگان است چراكه خبرگان مسئوليت «عزل رهبر» را بر عهده دارد .
د) وضع قوانين مجلس خبرگان و تفسير آنها
مطابق اصل يكصدوهشتم قانون اساسى، قانون مربوط به تعداد و شرايط خبرگان، كيفيت انتخاب آنها و آييننامه داخلى جلسات آنان، براى نخستين دوره، بايد به وسيله فقهاى اولين شوراى نگهبان، تهيه و با اكثريت آراى آنان، تصويب شود و به تصويب نهايى رهبر انقلاب برسد، از آن پس، هرگونه تغيير و تجديد نظر در اين قانون و تصويب ساير مقررات مربوط به وظايف خبرگان، در صلاحيت خود آنان است.
ه) رسيدگى به بودجه سالانه مجلس خبرگان
*افتتاح مجلس خبرگان
پس از برگزارى انتخابات مجلس خبرگان، نخستين جلسه در هر دوره، با حضور حداقل دو سوم نمايندگان، رسميت مييابد، برگزارى نخستين جلسه هر دوره، با هماهنگى دبيرخانه مجلس خبرگان، بر عهده شوراى نگهبان است. جلسه افتتاحيه، با استقرار هيئت رئيسه سِنى در جايگاه و استماع سرود جمهورى اسلامى و قرائت قرآن، شروع و پس از انجام مراسم تحليف، هيئت رئيسه دائم مجلس خبرگان براى مدّت دو سال،انتخاب مي‌شود، بدين ترتيب، در طى هشت سال نمايندگى اعضاى خبرگان - كه بيشترين مدت نمايندگى در ايران است - چهار بار انتخابات هيئت رئيسه دائم، تجديد مي‌شود.
*ساختار مجلس خبرگان
مجلس خبرگان، از دو بخش هيئت رئيسه و كميسيونها تشكيل مي‌شود.
الف) هيأت رئيسه مجلس خبرگان، دو گونه است: هيأت رئيسه سِنى كه در اولين جلسه مجلس خبرگان، بر اساس سن نمايندگان، تعيين مي‌شود كه مسنترين فرد از خبرگان حاضر، به عنوان رئيس سِنى و فرد بعدى به منزله نايب رئيس و دو نفر از جوانترين خبرگان حاضر، به سِمَت منشى، معيّن ميشوند و در جايگاه مخصوص قرار م‌گيرند.
ب) كميسيونها؛ به منظور بررسيهاى كارشناسى و تهيه گزارش جهت طرح در جلسات رسمى، كميسيونهاى زير در مجلس خبرگان تشكيل شده است:
.كميسيون اصل ۱۰۸ قانون اساسى
.كميسيون امور مالى و ادارى
.كميسيون اصل ۱۰۷ و ۱۰۹ قانون اساسى
.كميسيون سياسى - اجتماعى
.كميسيون تحقيق موضوع اصل ۱۱۱ قانون اساسى
.كميسيون بررسى راههاى پاسدارى و حراست از ولايت فقيه
*شرايط نمايندگان مجلس خبرگان
قانون اساسى، به صراحت، شرايط نمايندگان مجلس خبرگان را بيان نكرده و تعيين آن را مطابق اصل يكصدوهشتم، براى نخستين دوره، به فقهاى اولين شوراى نگهبان و پس از آن، به خود مجلس خبرگان واگذار كرده است ؛ اما با دقت در اصول مربوط، ميتوان كلياتى را در مورد شرايط اعضاى مجلس خبرگان به دست آورد.
خبرگان منتخب مردم، بايد داراى شرايط زير باشند:
الف) اشتهار به ديانت و وثوق و شايستگى اخلاقى.
ب) اجتهاد در حدّى كه قدرت استنباط بعض مسائل فقهى را داشته باشد و بتواند ولي‌فقيه واجد شرايط رهبرى را تشخيص دهد.
ج) بينش سياسى و اجتماعى و آشنايى با مسائل روز.
د) معتقد بودن به نظام جمهورى اسلامى ايران.
ه) نداشتن سوابق سوء سياسى و اجتماعى.
*بخشي از پيام رهبر معظم انقلاب اسلامي به مناسبت افتتاح سومين دوره مجلس خبرگان
حضرت آيت‌الله خامنه‌اي رهبر معظم انقلاب در پيام خود به مناسبت افتتاح سومين دوره مجلس خبرگان رهبري تاکيد کرده‌اند:
"اقدام به تشكيل مجلس خبرگانِ سوم در انتخاباتى سالم و پرشور، از جمله توفيقات بزرگى است كه خداوند متعال به اين ملتِ مؤمن و مقاوم و رشيد، عنايت فرمود.
از آنجا كه جايگاه والاى اين مجلسِ معظّم در حفظ تداوم و سلامت نظام اسلامى، برتر از همه مجالس و مراكز تصميمگيرى در اين نظام است، دشمنان اسلام و ايران سعى خود را بر اين متمركز كرده بودند كه با تبليغات مسموم و شبهه افكنيهاى انبوه، اراده ملت ايران را در برگزارى با شكوه انتخاباتِ آن سست كنند و اين مجلس را از پشتوانه آراى مردم، محروم سازند.
آنچه به بركت هدايت الهى و بيدارى و عزم مردمى اتفاق افتاد، دشمنان اسلام و در رأس همه، دستگاه سياسى و تبليغاتى استكبار و به خصوص آمريكا را با واقعيتى كه به كام آنان تلخ است، مواجه ساخت. آنها كه با بذل پولهاى گزاف و تلاش پرخرج تبليغاتى خود سعى داشتند نظام سياسى، مترقى و انقلابى اسلام را با حكومتهاى مرتجع ساخته و دست نشانده سياستهاى استكبارى مقايسه كنند و با ترفندهاى تبليغاتى، دموكراسىهاى دروغين و مبتنى بر نيرنگ و وعد و وعيد را به رخ ملت ايران بكشند و حاكميت دين و قانون را استبداد معرفى كنند، به چشم خود شاهد استقبال و حضور انبوه مردمى بودند كه در انتخابات خبرگان شركت كردند و گمانه زنيهاى آنان را درباره عدم استقبال مردم از انتخاباتى كه به امور روزمره ارتباط ندارد، باطل ساختند.
اين مجلس در اين دوره نيز بحمدالله مجمع گروهى از فضلا و علما و مجتهدين آگاه و متعهد است و اميد و انتظار ميرود كه وظايف مهمى را كه قانون اساسى بر عهده آنان نهاده است، در لحظه خطيرى كه هر روز و هر ساعت مبايد مترصد آن بود، با امانت و شجاعت و اخلاص به انجام برساند. "
*دبيرخانه مجلس خبرگان رهبرى و مراكز تابع آن
دبيرخانه مجلس خبرگان نهادى است قانونى كه زير نظر هيأت رئيسه مجلس خبرگان، اداره مي‌شود و براى انجام مأموريتها و مسئوليتها و تنظيم امور مربوط به مجلس خبرگان، تشكيل مي‌شود.
بخشى از وظايف دبيرخانه عبارت است از:
الف - تنظيم كليه امور مربوط به مجلس، كميسيونها و هيأت رئيسه و ارتباط با رياست مجلس و برقرارى ارتباط متقابل.
ب - تنظيم روابط مجلس، كميسيونها، هيأت‌ها و اعضا، با مقام معظم رهبرى و دستگاههاى گوناگون كشور.
ج - همكارى لازم بامسئولين ذيربط، در اجراى انتخابات مجلس خبرگان، با رعايت قانون و آييننامه انتخابات.
د - معرفى نهاد خبرگان.
ه - چاپ و انتشار مصوبات مجلس، به صورت اختصاصى يا عمومى، حسب مورد با توجه به آييننامه خبرگان و انعكاس اخبار به رسانههاى گروهى با هماهنگى مقامات ذيربط.
و - تحقيق و پژوهش در موضوع حكومت اسلامى، بالأخص ولايت فقيه، تأليف و نشر آن به صورتهاى مناسب، معرفى ولايت فقيه در مجامع علمى داخل و خارج كشور و در سطح عموم مردم بر اساس سياستگذارى كميسيون بررسى راههاى پاسدارى و حراست از ولايت فقيه، پس از تأييد هيأت رئيسه.
ز - تهيه بولتن حاوى اخبار و گزارشات مربوط به امور رهبرى، نمايندگان رهبرى در ارگانها و نهادها، نهادهاى وابسته، مسأله ولايت فقيه، مسائل سياسى و بينالمللى و مسائل جارى كشورى كه ميتواند در وسعت بينش و بالمال در تصميمگيرى خبرگان مؤثر باشد.
