زمانی که امید به زندگی صفر می‌شود، ترس دیگر معنا ندارد، قرص برنجی می‌خورد، ماشه ای را می‌کشد، خود را از بلندی پرت می‌کند و یا اینکه در یک اداره دولتی، خودکشی می‌کند.
یک ماه پیش ستار عبدالی کارآفرین ایلامی، امید به زندگی‌اش به صفر رسید، کارخانه‌اش را رها کرد و به تهران آمد، قبل از آمدن نمی‌دانست بروکراسی بانک صنعت و معدن باعث می‌شود بنزین روی خودش بریزد و خودش را آتش بزند، ابدالی جوانی پر شور نبود، کارآفرینی بود که سرد و گرم روزگار را چشیده و چندین نفر در کارخانه‌اش کار می‌کردند. (۱) خودکشی این کارآفرین را منظرهای گوناگونی باید بررسی کرد.
یک ماه بعد از خودکشی عبدالی، پیرمردی در یک ساختمان دولتی دیگر، به زندگی‌اش پایان داد. رسانه‌ها خبر این خودکشی را این‌گونه منتشر کردند : فردی که چند ماه است برای دریافت کمک مالی به ساختمان صلح هلال احمر رفت و آمد می‌کند، خود را از طبقه چهارم ساختمان جمعیت هلال احمر به پایین پرتاب کرد و در دم جان باخت. (۲)
آمار مرگ‌های مشکوک به خودکشی در چهار ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل از افزایش ۲.۱ درصدی حکایت دارد. از ابتدای امسال تا پایان تیرماه ۱۴۳۷ تن به علت خودکشی جان خود را از دست داده‌اند. از این تعداد ۹۸۵ تن را مردان و ۴۵۲ تن دیگر را زنان شامل می‌شوند. این بدان معنی است که روزانه بیش از یازده نفر در کشور بر اساس خودکشی فوت کرده‌اند، این تعداد جدای از افرادی است که اقدام به خودکشی کرده‌اند ولی خودکشی ان‌ها ناموفق بوده است. (۳)
خودکشی در ایران رشد فزاینده داشته / نداشته؟روزبه کردونی مدیر کل دفتر امور آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه در رابطه با خودکشی می گوید : ادعای اینکه خودکشی در کشور رشد فزاینده دارد با واقعیت اجتماعی هم‌خوانی ندارد. گزارش سازمان بهداشت جهانی در خصوص خودکشی که برای اولین بار در سال ۲۰۱۴ منتشر شده است نیز نشان می‌دهد که نرخ مرگ و میر ناشی از خودکشی در کشور در سال ۲۰۱۲ نسبت به سال ۲۰۰۰ بیش از ۲۸ درصد کاهش یافته است. ۲۹ استان کشور دارای نرخ خودکشی کمتر از نرخ جهانی هستند که این نرخ در ۲۳ استان از نصف میانگین جهانی نیز کمتر است.
وی از اختصاص اعتباری ویژه برای کنترل و کاهش خودکشی خبر داد و گفت: امسال برای اولین بار با تاکید وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و پیگیری‌های معاون رفاه ردیف بودجه مستقل برای کنترل و کاهش خودکشی در نظر گرفته شد و مبلغ ۱۰ میلیارد ریال برای مناطق آسیب خیز اعتبار تخصیص یافت. (۴)
این در حالی است که رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور معتقد است که خودکشی در سطح کشور افزایش یافته است، احمد شجاعی رییس سازمان پزشکی قانونی کشور با بیان اینکه خودکشی در سطح کشور افزایش یافته، می‌گوید: چهار هزار و ۵۵ نفر در سال گذشته در اثر خودکشی جان باخته‌اند.
رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور مهم‌ترین علل پیشگیری از خودکشی را فرهنگ سازی دانست و گفت: این آمار نگران کننده است و نشان می‌دهد که سلامت روانی جامعه مطلوب نیست. مردم باید آموزش ببینند که برای اندکی ناملایمات، نباید دست به اقدامات خطرناک و نگران کننده بزنند. (۵)
رشد ۶۳ درصدی خودکشی در سال ۹۲بررسی آمارها تا چهار ماهه ابتدایی سال ۹۳ نشان می‌دهد که نرخ خودکشی در کشور رشدی ۲.۱ درصدی داشته است. همچنین در سال ۹۲، چهار هزار و ۵۵ نفر در اثر خودکشی جان باخته‌اند که نسبت به سال ۹۱ رشدی ۶۳ درصدی را نشان می‌دهد. در سال ۹۱، ٢٤٨٧ بر اثر خودکشی جان خود را از دست داده‌اند.
مرگ روزانه دو نفر بر اثر مصرف قرص برنجمجید ابهری جامعه شناس و پژوهشگر آسیب‌های اجتماعی با اشاره به افزایش خودکشی در کشور می‌گوید : مشکلات اقتصادی، گرفتاری‌های عصبی و روحی، اضطراب، استرس و اعتیاد از عوامل زیربنایی خودکشی خودخواهانه بوده و متأسفانه روزانه دو نفر بر اثر مصرف قرص برنج از دنیا می‌روند.
ابهری افزود: با توجه به اینکه خودکشی از نگاه رفتاری به دو گروه خودخواهانه و دیگر خواهانه تقسیم می‌شود در تحلیل رفتاری می‌توان گفت که حدود ۳۰ درصد از خودکشی‌ها به خاطر مسائل عاطفی و اخلاقی و ۷۰ درصد آن به خاطر مشکلات روانی و رفتاری، ضعف تربیت خانوادگی، فاصله گرفتن از ارزش‌های دینی و اخلاقی، کم رنگ شدن اصول معنوی در جامعه و فاصله گرفتن از توکل و اعتماد به نفس می‌باشد.
وی به مقایسه آمار خودکشی ایران و سایر کشورها واکنش نشان داد و گفت: مقایسه خودکشی در جامعه اسلامی ایران با سایر کشورها یک مقایسه کاملاً غلط، غیر اصولی و غیر علمی می‌باشد چرا که به خاطر حاکمیت ارزش‌های دینی و باور های اخلاقی در جامعه ما اصولاً خودکشی کاری حرام و غیرشرعی است بنابراین نمی‌توان جامعه ایران را با کشور های دیگر مقایسه کرد.
این جامعه شناس در ادامه خاطر نشان کرد: ممکن است در مقایسه های آماری این اعداد و ارقام از دیگر کشورها پایین‌تر باشیم اما نمی‌توان این منطق را برای پذیرش خود کشی بکار برد چرا که حتی اگر در هر ماه یک نفر در کشور ما خودکشی کند برای ما غیر قابل قبول است و باید ریشه های آن را شناسایی شود.
دکتر ابهری با بیان اینکه معلوم نیست بودجه ای که مدیرکل آسیب‌های اجتماعی از آن سخن گفته در چه مسیری خرج می‌شود گفت: من به عنوان کسی که سی سال از عمر خود را در پژوهش‌های نظری و میدانی در آسیب‌های اجتماعی گذرانده‌ام نمی‌توانم درک کنم اختصاص بودجه برای کاهش خودکشی چگونه هزینه خواهد شد وزارت کار با ده میلیارد ریال می‌تواند چه کاری برای کاهش خودکشی انجام دهد، این مبلغ حتی برای جمع آوری داده های آماری خودکشی کم است.
این رفتارشناس همچنین تاکید کرد: پر رنگ کردن ارزش‌های دینی نیازی به بودجه و هزینه ندارد همین طور که ارائه الگوهای رفتاری و اعتماد به نفس و توکل و ایمان قوی نیازی به هزینه های مادی ندارد بنابراین بجای اختصاص هرگونه بودجه برای این‌گونه کارها که آن هم در نهایت معلوم نیست چگونه خرج خواهد شد باید به فکر فرهنگ سازی بود.
هشدار؛ رشد تصاعدي خودكشي‌هاي موفق در كشور
آمار مبتلايان افسردگي در كشور مي‌تواند نگراني متوليان رصد وضعيت خودكشي در اورژانس‌هاي روان‌پزشکی و شعبات پزشكي قانوني را نسبت به بالا رفتن موارد خودكشي‌هاي موفق افزايش دهد چنانكه جعفر بوالهري، رييس انستيتو روان‌پزشکی تهران هم در سمينار نقش اورژانس اجتماعي در پيشگيري از خودكشي هشدار داد: «افسردگي شايع‌ترين اختلال روان‌پزشکی است و بايد نشانه‌ها و علل افسردگي در كشور به مردم شناسانده شود و در پي آن تشخيص، همدردي و اقدام به درمان نيز صورت گيرد.»
جعفر بوالهري ادامه داد: در حالي كه خودكشي، خشونت عليه خود تعريف مي‌شود، اگر به فردي فرصت حرف زدن ندهيم يا براي حضورش احترام قائل نباشيم، در صورت سازگار نبودن با محيط، خشم و پرخاشگري را عليه خود پياده مي‌كند. خودكشي، فريادي براي كمك است كه بايد آن را شنيد. اگر فردي بگويد خدا مرگم دهد بايد آن را جدي بگيريم زيرا قضيه جدي است و به اين معناست كه فرد خودكشي را جزو مكانيسم‌هاي ارتباطي و اجتماعي خود به كار گرفته است حتي بعيد نيست كه اين خشونت را عليه ديگران به كار گيرد. در حالي كه خودكشي، پديده‌يي پيچيده و جدي در بخش سلامت است متأسفانه خودكشي مشكل پنهان به شمار مي‌رود تا جايي كه مسوولان، بيمه‌ها و خانواده‌ها آن را گزارش نمي‌كنند و حتي تلاش مي‌كنند خودكشي به رسانه‌ها كشيده نشود «(۶)»
وقتي صحبت از آمار خودكشي به ميان مي‌آيد، نمي‌توان از وضعيت سلامت روان ايراني‌ها غفلت كرد. در خرداد سال ۱۳۹۱، پرویز مظاهری، دبیر انجمن روان‌پزشکان با اعلام اینکه میزان شیوع اختلالات روانی در کشور بین ۲۳ تا ۲۵ درصد است، گفت: از هر ۴ ایرانی، یک نفر اختلال روانی دارد. نتيجه آخرين پايش سلامت روان انجام شده در سال‌هاي ۸۹ و ۹۰، نشان مي‌داد كه ۶/۲۳ درصد از جمعيت ۱۵ تا ۶۴ ساله كشور به يكي از اختلالات رواني مبتلا هستند و شيوع افسردگي در زنان، ۵/۱۶ درصد اما در مردان ۷/۱۰ درصد گزارش شده بود.
نگاهی به نرخ شیوع ۶/۲۳ درصدی اختلالات روانی فارغ از جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال حاکی از آن است که از میان ۷۸ میلیون جمعیت کشور، حدود ۵/۱۸ میلیون نفر از جمعیت به طور مستقیم یا غیرمستقیم با اختلالات روانی دست و پنجه نرم می‌کنند. این در حالی است که به گفته مدیرکل سلامت روان وزارت بهداشت بسیاری از اختلالات روانی به دلیل هزینه‌های بالای آن در سطح جامعه به صورت مخفی باقی می‌ماند چرا که هزینه‌های بالا باعث عدم مراجعه بیماران به مراکز درمانی می‌شود. (۷)
از طرف دیگر ایرانیان جز غمگین‌ترین مردم دنیا هستند بر اساس آخرین گزارش شادی جهانی که توسط شبکه راه حل‌های توسعه ثبات پذیر سازمان ملل با حمایت دبیر کل سازمان ملل منتشر شده ایران در رده ۱۱۵ از میان ۱۵۶ کشور را به خود اختصاص داده است و در مجموع پایین‌تر از کشورهایی مثل موریتانی، جیبوتی و لائوس قرار گرفته است. اگر این رتبه را با کشورهای همسایه و به ویژه کشورهای مسلمان مقایسه کنیم ملاحظه می‌کنیم که پاکستان رتبه ۸۱، بحرین رتبه ۷۹، عمان رتبه ۲۳ و عراق رتبه ۱۰۵ را دارا هستند.
دکتر لیلا فلاحتی عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی-اجتماعی وزارت علوم با اشاره به یافته‌های طرح پژوهشی که در سال ۹۲ در بین دانشجویان دانشگاه‌های تهران و کردستان انجام شده، می‌گوید : این پژوهش را پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم انجام داد که در این پژوهش از مجموع پاسخگویان ۴۱ درصد سطح اعتماد به نفس پایین، ۵۷ درصد استرس زیاد و ۴۹ درصد امید کمی به آینده داشتند. فلاحتی افزود:۳۷ درصد از پاسخگویان نیز امید به کسب شغل پس از فراغت از تحصیل را کم ارزیابی کردند. (۸)
به تاييد مسوولان جمعيت پيشگيري از خودكشي سالانه رقمي بيش از ۴۵ هزار نفر دست به خودكشي مي‌زنند كه البته كمتر از ۱۰ درصد اين افراد در اقدام خود موفق شده و نامشان به فهرست متوفيان گورستان‌هاي شهرها افزوده مي‌شود و باقي، در حالي نجات مي‌يابند كه بيش از ساير آحاد جامعه مستعد اقدام دوباره براي خودكشي هستند چنانچه سيد كاظم ملكوتي، رييس جمعيت پيشگيري از خودكشي هشدار مي‌دهد كه شانس اقدام دوباره به خودكشي در اين افراد، ۲۰ برابر بيشتر از سايرين است.
با در نظر داشتن چنين شرايطي، بالا بودن آمار خودكشي در ايران چندان نمي‌تواند موجب تعجب باشد هرچند كه مسوولان دولتي آمار خودكشي در ايران را در مقايسه با كشورهاي پيشرفته چندان بالا نمي‌بينند اما مراجعه‌يي به شرايط عمومي جامعه، مي‌تواند اين آمار را نگران‌كننده جلوه دهد.
پانویس ها :
۱ - خودسوزی کارآفرین ایلامی، پایگاه خبری تحلیلی قدس آنلاین، کد خبر : ۲۲۸۴۷۷ تاریخ: ۲۱ مرداد ۹۳
۲- خودکشی در ساختمان هلال احمر، عصر ایران، کد خبر: ۳۵۷۲۳۹ تاریخ: ۲ مهر ۹۳
۳- افزایش خودکشی در کشور، ایسنا، کد خبر: ۹۳۰۶۱۷۱۰۲۹۵، تاریخ: ۱۷ شهریور ۳۹۳
۴- تحلیل آماری آخرین وضعیت خودکشی در ایران، خبرگزاری مهر، کد خبر: ۲۳۶۹۰۴۵ تاریخ : ۲۳ شهریور ۹۳
۵- خودکشی بیش از چهار هزار نفر در سال گذشته، ایرنا، کد خبر: ۸۱۲۷۵۱۷۸ (۴۱۸۰۶۹۳) تاریخ : ۲۶ مرداد ۹۳
۶- قربانيان خود كشي را قضاوت نكنيد، روزنامه اعتماد، ۲۲ شهريور ۱۳۹۳ - شماره ۳۰۵۷
۷- ابتلای ۱۸/۵ میلیون ایرانی به اختلالات روانی، بولتن نیوز، کد خبر: ۲۱۹۳۶۳ تاریخ: ۱۵ شهريور ۹۳
۸- رتبه بد ایران از نظر رضایت از زندگی و شادي، کد مطلب : ۳۰۳۸۱، تاریخ: ۱۲ بهمن ۹۲
