کمیل نقی پور , خط نیوز ؛ با توجه به تفاوت اظهارات مقامات ایرانی و آمریکایی ، کلیدی ترین سئوالی که مورد توجه مردم و کارشناسان قرار دارد این سئوال است که تحریم ها در نتیجه توافق لوزان چه سرنوشتی پیدا کرده است؟
هر چند تیم مذاکره کننده ایران لغو یکباره همه تحریم ها را یکی از نتایج مذاکرات هسته ای عنوان کرده بود با این حال با بررسی اظهارات ظریف ، اوباما ، جان کری و بیانیه مشترک ظریف – موگرینی و همچنین برگه های اطلاع رسانی که از سوی وزارت امور خارجه ایران و آمریکا منتشر شده مشخص می شود که لغو یکباره همه تحریم ها جای خود را به رفع تدریجی بخشی از تحریم ها داده است.
به ویژه آنکه ۱+۵ بار دیگر همان سیاست خود در توافق ژنو را تکرار کرده است و آن بخش از تعهداتش در قبال ایران که لغو تحریم ها نیز شامل آن می شود با بکارگیری کلمات کلی و تفسیر پذیر سرنوشتی مبهم پیدا کرده است.علاوه بر این رفع این دست از تحریم ها نیز منوط به شروطی شده است که در این گزارش می آید.
عبارت های مبهم در بیانیه پایانی درباره برداشته شدن تحریم ها
ابتدا از بیانیه مشترک ظریف – موگرینی آغاز می کنیم. در بیانیه ظریف – موگرینی در ۳ بخش به موضوع تحریم ها اشاره شده است: (۱)
۱) در این بیانیه آمده است: اتحادیه اروپایی ، تحریمهای اقتصادی و مالی مرتبط با هسته ای را خاتمه می دهد.
نکته قابل توجه آنکه "خاتمه دادن" معنا و مفهمی کلی است و مشخص نیست منظور از این کلمه لغو تحریم ها است یا تعلیق آن و یا آنکه این نهاد با حفظ تحریم های گذشته ، پس از اجرای توافق جامع، تحریم جدید مرتبط با موضوع هسته ای وضع نمی کند؟
۲) در این بیانیه همچنین آمده است: ایالات متحده نیز اجرای تحریم های مالی و اقتصادی ثانویه مرتبط با هسته ای را، همزمان با اجرای تعهدات عمده هسته ای ایران به نحوی که توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی راستی آزمایی شود، متوقف خواهد کرد.
بر اساس این بخش از بیانیه ، توقف تحریم ها آمریکا به ۲ قید اساسی مشروط شده است:
الف: تنها تحریم های مالی و اقتصادی ثانویه مرتبط با هسته ای ایران از سوی آمریکا متوقف خواهد شد.
ب: توقف تحریم ها پس از راستی آزمایی بخش عمده ای از تعهدات ایران توسط آژانس صورت خواهد گرفت.
علاوه بر این:
"توقف تحریم ها" مانند خاتمه دادن عبارتی نامفهموم و نامانوس در حقوق معاهدات به حساب می آید. منظور از توقف تحریم ها آیا لغو تحریم ها است یا تعلیق تحریم ها و یا آنکه توقف تحریم ها به این منظور است که ایالات متحده پس از اجرای توافق جامع از سوی ایران و تایید آژانس، تصویب تحریم های جدید علیه ایران را متوقف می کند؟ ۳) در بیانیه مشترک ظریف – موگرینی همچنین به موضوع قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل اشاره شده و آمده است: یک قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل متحد صادر خواهد شد که در آن برجام تائید شده، کلیه قطعنامه های قبلی مرتبط با موضوع هسته ای لغو خواهد گردید و برخی تدابیر محدودیت ساز مشخص، را برای یک دوره زمانی مورد توافق، لحاظ خواهد کرد.
درباره این بخش از بیانیه باید توجه داشت که:
در صورتی که ۱+۵ در قالب شورای امنیت سازمان ملل همانگونه که طی یک رای گیری می تواند این قطعنامه را تصویب کند ، می تواند با رای گیری مجدد می تواند این مصوبه را باطل بکند.
به ویژه آنکه صراحتا در این بخش آمده است که در بیانیه مذکور (که تحت بند ۴۱ فصل هفتم شورای امنیت صادر می شود،) به محدودیت های برنامه هسته ای ایران نیز اشاره شده و اگر ایران از این محدودیت ها سرباز بزند، شورای امنیت سازمان ملل مشروعیت لازم را برای صدور قطعنامه های شدید اللحن و دیگر اقدامات به دست می آورد. ظریف: تحریم ها در یک چارچوب زمانی برداشته می شودپس از بررسی بیانیه ظریف – موگرینی ، اظهارات وزیر امور خارجه ایران در نشست خبری در لوزان سوئیس درباره تحریم ها در ادامه مورد بررسی قرار می گیرد.
ظریف در ۳ بخش از اظهارات خود به موضوع لغو تحریم ها اشاره شده است:
۴) ظریف گفته است: براساس راه‌حل‌ها کلیه تحریمها علیه کشورمان پایان می‌یابد و همزمان برنامه هسته‌یی ایران ادامه پیدا می‌کند، اما اقداماتی برای اطمینان سازی جامعه بین‌المللی انجام می‌گیرد.
مشخص است که
وزیر امور خارجه ایران نیز تاکید می کند که لغو تحریم منوط به انجام اقدامات اطمینان ساز از سوی ایران است. این بخش از اظهارات ظریف اشاره ای به همان بخش از بیانیه مشترک وی با موگرینی دارد که توقف تحریم ها منوط به راستی آزمایی فعالیت های هسته ای ایران (اطمینان بخشی) کشورهای ۱+۵ است. ۵) ظریف در بخش دیگری از اظهاراتش گفته است که در مقابل (تعهدات ایران) کلیه تحریمهای اتحادیه اروپا و آمریکا لغو می‌شود. ما در این زمینه به تعهد دولتها توجه کرده و به فرآیندهای داخلی آنها توجهی نداریم.
البته این بخش از اظهارات ظریف برخلاف بیانیه پایانی مذاکرات لوزان است. چرا که در بیانیه مذاکرات لوزان فقط درباره تحریم های مرتبط با موضوع هسته ای صحبت به میان آمده است نه همه تحریم ها.
۶) ظریف همچنین در اظهارات خود در نشست خبری گفته است: ما منتظر قطعنامه دیگری از سوی شورای امنیت سازمان ملل برای لغو تحریمهای گذشته هستیم. تحریمهای سایر کشورها هم باید یکباره و در یک چارچوب زمانی خاص برداشته شود و تلاش شود که دو طرف گام به گام و ماده به ماده راه‌حل‌ها را به جلو ببرند.
این بخش از اظهارات وزیر امور خارجه ایران صراحتا تاکید دارد که تیم ایرانی تحریم ها را به دو بخش تقسیم کرده است:
الف) تحریم های شورای امنیت که قرار است در قالب یک بیانیه ذیل بند ۴۱ شورای امنیت توسط کشورهای ۱+۵ لغو شود. البته در این بیانیه به محدودیت های برنامه هسته ای ایران نیز اشاره می شود و اگر آژآنس تشخیص دهد که این محدودیت ها از سوی ایران نادیده گرفته شده ، شورای امنیت اقداماتی را علیه ایران تدارک می بیند.
ب) تحریم ها اتحادیه اروپا و آمریکا که بنابر گفته وزیر امور خارجه ایران در یک چارچوب زمانی خاص برداشته می شود. البته بنابر تاکید مقامات آمریکایی و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا این امر نیز منوط به قیودی می شود که یکی از آنها این است تنها تحریم های صرفا هسته ای برداشته می شود.
علاوه بر این بر اساس اظهارات آقای ظریف ، تحریم های یک جانیه سایر کشورها بلافاصله لغو نخواهد شد، بلکه بر اساس یک جدول زمانبدی لغو می شود. نکته جالب توجه آنکه ظریف خود می گوید: تحریمهای سایر کشورها هم باید یکباره و در یک چارچوب زمانی خاص برداشته شود. این جمله وزیر امور خارجه دارای تناقض است چرا که برداشته شدن یکباره تحریم ها با برداشته شدن بر مبنای یک چارچوب زمانی خاص ، دو معنای متفاوت دارد.
تناقض برگه اطلاع رسانی وزارت امور خارجه ایران با اظهارات ظریف۷) اما "تناقض بزرگتر" درباره لغو تحریم ها با رجوع به برگه اطلاع رسانی وزارت امور خارجه ایران مشخص می شود.
هر چند ظریف خود تاکید دارد که تحریم های یک جانبه برخی کشورها بر اساس جدول زمانبدی لغو خواهد شد و در بیانیه مشترک با موگرینی تاکید کرده است که صرفا تحریم های هسته ای، خاتمه داده شده و یا متوقف می شود با این حال در برگه اطلاع رسانی وزارت امور خارجه ایران آمده است که همه تحریم ها اقتصادی فورا لغو خواهد شد:
«براساس راه‌حل‌های به دست آمده، پس از اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک، تمامی قطعنامه‌های شورای امنیت لغو خواهد شد و همه تحریمهای اقتصادی و مالی چندجانبه اروپا و یک‌جانبه آمریکا از جمله تحریمهای مالی، بانکی، بیمه، سرمایه گذاری و تمامی خدمات مرتبط با آنها در حوزه‌های مختلف از جمله نفت، گاز، پتروشیمی و خودرو سازی فوراً لغو خواهند شد. همچنین تحریمها علیه اشخاص حقیقی و حقوقی، سازمان‌ها، نهادهای دولتی و خصوصی تحت تحریمهای مرتبط هسته‌ای ایران از جمله؛ بانک مرکزی، سایر مؤسسات مالی و بانکی، سوئیفت، کشتیرانی و هواپیمایی جمهوری اسلامی، کشتیرانی نفت به‌طور همه‌جانبه فوراً برداشته خواهند شد. همچنین کشورهای عضو گروه (۱+۵) متعهد هستند از وضع تحریمهای جدید در موضوع هسته‌ای خودداری نمایند.»
روحانی هم فقط به تحریم های شورای امنیت اشاره کرد۸) اظهارا روحانی در شبکه خبر نیز این گزاره را تایید می کند که تحریم ها علیه ایران ، حتی تحریم های صرفا هسته ای بلافاصله پس از اجرای توافق لغو نمی شود بلکه در زمان اجرای توافق "همه قطعنامه‌ها(شورای امنیت) علیه ایران لغو خواهد شد.
۷ قید اساسی وزارت خارجه آمریکا به موضوع رفع تحریم ها ۹) هر چند موضوع تحریم ها در برگه اطلاع رسانی وزارت امور خارجه ایران با بیانیه مشترک ظریف – موگرینی و حتی با اظهارات آقای روحانی و ظریف دارای تفاوت و تناقض است ، با این حال این تفاوت و تناقض در مقایسه با فکت شیت آمریکایی ها به مراتب بیشتر است.
در برگه اطلاع رسانی وزارت خارجه آمریکا یا فکت شیت درباره تحریم های ایران آمده است:
- ایران در صورتی که به صورتی قابل راستی‌آزمایی به تعهدات خود پایبند باشد، تخفیف تحریمی دریافت خواهد کرد.
- آمریکا و اتحادیه اروپا زمانیکه آژانس تائید کند ایران تمام گام‌های کلیدی مرتبط با هسته‌ای را برداشته، تحریمهای مرتبط با هسته‌ای را تعلیق خواهند کرد. در هر زمان که ایران به تعهدات خود عمل نکند، این تحریمها فورا به جای خود باز می‌گردند.
- معماری تحریمهای مرتبط با هسته‌ای ایالات متحده در بخش اعظم دوره توافق حفظ شده و امکان بازگشت فوری آنها درصورت بروز مورد جدی عدم-کارایی را فراهم می‌کند.
- تمامی قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت سازمان ملل مرتبط با مسئله هسته‌ای ایران همزمان با تکمیل اقدامات مرتبط با هسته‌ای که نگرانی‌های کلیدی (غنی‌سازی، فردو، اراک، ابعاد احتمالی نظامی و شفافیت) را پاسخ دهد، برداشته می‌شود.
- با این حال، مجوزهای اصلی در قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل (آن‌هایی که مربوط به انتقال فعالیت‌ها و فناوری‌های حساس است)، با یک قطعنامه‌های جدید شورای امنیت سازمان ملل که برنامه اقدام مشترک جامع را تائید می‌کند، بار دیگر برقرار می‌شوند. این (قطعنامه) همچنین کانال اکتساب فوق‌الذکر را ایجاد می‌کند، که یک تمهید شفاف‌سازی کلیدی به شمار می‌آید. در این قطعنامه، محدودیت‌های مهم بر تسلیحات متعارف و موشک‌های بالستیک و همچنین مجوزهایی که اجازه بازرسی محموله‌ها و بلوکه دارایی‌ها را می‌دهد، وجود خواهد داشت.
- در صورتی که یک مسئله عدم-کارایی قابل توجه را نتوان از طریق آن روند حل کرد، آنوقت تمامی تحریمهای پیشین سازمان ملل می‌توانند بار دیگر اعمال شوند.
- ذیل توافق، تحریمهای ایالات متحده مرتبط با مسئله تروریسم، نقض حقوق بشر و موشک‌های بالستیک پابرجا خواهند بود.
دو ویژگی اساسی فرآیند برداشته شدن تحریم ها به روایت اوباما۱۰) اما اظهاراتی که در فکت شیت آمریکایی ها آمده کاملا منطبق بر اظهاراتی است که رئیس جمهور و وزیر امور خارجه این کشور درباره سرنوشت تحریم ها علیه ایران به زبان آورده اند.
باراک اوباما ساعتی پس از قرائت بیانیه سیاسی مذاکرات لوزان در یک گفتگوی تلویزیونی به بررسی مفاد توافق لوزان پرداخت و درباره سرنوشت تحریم ها به دو نکته اساسی اشاره کرد :(۳)
الف) بازگشت پذیری تحریم ها در صورت کوچکترین تخطی ایران از مفاد توافق لوزان
ب) برداشته شدن تحریم ها منوط به ادامه یافتن بازرسی‌ها و شفافیت‌ها از سوی ایران است.مساله اساسی این است که اقدامات شفاف ساز ایران حتی زمانی که به تایید آژانس رسیده است، مورد تایید آمریکایی ها فرار نگرفته است ، تجربه توافق ژنو نیز بیانگر آن است که راستی آزمایی فعالیت های ایران (که بر اساس توافق لوزان قرار است در قالب پروتکل الحاقی و بازرسی های فراتر از آن صورت می گرد) نه تنها پاسخگوی بهانه های آمریکایی نبوده بکله به ابهامات و اتهام زنی کاخ سفید علیه برنامه هسته ای ایران افزوده است.
کری: تحریم ها تقلیل می یابد۱۱)علاوه بر اوباما، وزیر خارجه آمریکا نیز به موضوع تحریم ها اشاره کرده است. اظهارات جان کری همانند اظهارات اوباما موید مفاد فکت شیت آمریکا درباره تحریم علیه ایران بوده است.
در اظهارات وزیر خارجه آمریکا درباره تحریم های ایران به سه موضوع اشاره شده است. (۴)
الف) در ازای همکاری ها از جانب ایران، آمریکا مرحله به مرحله تحریم ها را "تقلیل" خواهد داد.
ب) اگر ایران به توافق عمل نکند تحریم ها به جای خود بازخواهد گشت.با بررسی بیانیه مذاکرات لوزان، برگه های اطلاع رسانی و همچنین اظهارات روسای جمهور و وزاری امور خارجه ایران و آمریکا مشخص می شود که خط قرمز نظام در موضوع مذاکرات نادیده گرفته شد و تیم ایرانی امتیاز نقد سمبلیک کردن صنعت هسته ای ایران را به ازای نسیه توقف تحریم ها واگذار کرده است.
این در حالی است که رهبر معظم انقلاب در دو سخنرانی اخیر خود که در آن به موضوع تحریم ها اشاره کردند، صراحتا تاکید کردند که لغو تحریم ها نباید مترتب بر موضوعات دیگر بشود ، گزاره ای که در توافق لوزان از سوی تیم ایرانی مورد توجه قرار نگرفت.
آیت الله خامنه ای در سخنان خود جمع زائران حرم رضوی تاکید کرده بودند:
«
اینکه آمریکایی‌ها تکرار میکنند که «ما قرارداد با ایران میبندیم، بعد نگاه میکنیم ببینیم اگر به قرارداد عمل کردند تحریمها را برمیداریم» این حرف حرف غلط و غیر قابل قبولی است؛ این را ما قبول نداریم. رفع تحریمها جزو موضوعات مذاکره است، نه نتیجه‌ی مذاکرات؛ آن کسانی که دست‌اندرکار هستند، فرق این دو را بخوبی میفهمند. این یک خدعه‌ی آمریکایی است که میگویند قرارداد میبندیم، نگاه میکنیم به رفتارها، بعد تحریمها را برمیداریم! این‌جوری نیست؛ همین‌طور که مسئولین ما صریحاً گفته‌اند و رئیس‌جمهور محترم صریحاً گفت، رفع تحریمها باید بدون هیچ فاصله‌ای در هنگام رسیدن به توافق انجام بگیرد، یعنی رفع تحریم جزء توافق است نه چیزی مترتّب بر توافق.»
رهبر معظم انقلاب ۱۹ بهمن سال گذشته نیز در جمع فرماندهان نیروی هوایی ارتش نیز فرمودند: همه‌ی اینها برای این است که سلاح و حربه‌ی تحریم از دست دشمن خارج بشود. اگر بتوانند این کار را بکنند خوب است. البتّه باید به معنای واقعی کلمه تحریم از دست دشمن خارج بشود، تحریم برداشته بشود؛ توافقِ به این صورت{بشود}.
پی نوشت:
۱)در این بیانیه درباره موضوع لغو تحریم ها آمده است:
اتحادیه اروپایی، اعمال تحریم های اقتصادی و مالی مرتبط با هسته ای خود را خاتمه خواهد داد و ایالات متحده نیز اجرای تحریم های مالی و اقتصادی ثانویه مرتبط با هسته ای را، همزمان با اجرای تعهدات عمده هسته ای ایران به نحوی که توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی راستی آزمایی شود، متوقف خواهد کرد.
یک قطعنامه جدید شورای امنیت سازمان ملل متحد صادر خواهد شد که در آن برجام تائید شده، کلیه قطعنامه های قبلی مرتبط با موضوع هسته ای لغو خواهد گردید و برخی تدابیر محدودیت ساز مشخص، را برای یک دوره زمانی مورد توافق، لحاظ خواهد کرد.
۲)ظریف با بیان اینکه راه‌حل‌ها براساس بازی برد برد تعیین شده است خاطرنشان کرد: براساس راه‌حل‌ها کلیه تحریمها علیه کشورمان پایان می‌یابد و همزمان برنامه هسته‌یی ایران ادامه پیدا می‌کند، اما اقداماتی برای اطمینان سازی جامعه بین‌المللی انجام می‌گیرد. غنی‌سازی در نطنز ادامه می‌یابد و بیش از هزار سانتریفیوژ در فوردو فعالیت خود را ادامه می‌دهند، بدون اینکه غنی‌سازی انجام دهند. از این سانتریفیوژها برای تولید ایزوتوپ استفاده می‌شود و از فوردو استفاده صلح‌آمیز در راستای تحقیق و توسعه انجام می‌گیرد.
ظریف در ادامه با اشاره به اینکه راکتور اراک ، آب سنگین باقی می‌ماند افزود: ما راکتور اراک را بازسازی و بازطراحی میکنیم و در این روند اعضای ۱+۵ و سایر کشورها با ما همراه خواهند بود. در زمینه تولید سوخت نیروگاهی ، ساخت نیروگاه و راکتور تحقیقاتی همکاری های بین‌المللی انجام می‌گیرد، در مقابل کلیه تحریمهای اتحادیه اروپا و آمریکا لغو می‌شود. ما در این زمینه به تعهد دولتها توجه کرده و به فرآیندهای داخلی آنها توجهی نداریم.
ظریف در بخش دیگری از اظهاراتش افزود: ما منتظر قطعنامه دیگری از سوی شورای امنیت سازمان ملل برای لغو تحریمهای گذشته هستیم. تحریمهای سایر کشورها هم باید یکباره و در یک چارچوب زمانی خاص برداشته شود و تلاش شود که دو طرف گام به گام و ماده به ماده راه‌حل‌ها را به جلو ببرند.
وی تاکید کرد: کلیه تحریمها لغو خواهد شد و این یک دستاورد بزرگ برای تلاش های جمهوری اسلامی ایران است. در برخی زمینه‌ها هنوز نیاز است در سه ماه آینده صحبت کنیم تا جزییات را مورد توافق قرار دهیم که به همین دلیل بود که برخی نکات که در متن وجود داشت با برخی ابهامات مواجه بود اما درباره موضوعات اساسی توافق شده است.
۳) اوباما گفت: تا نهایی کردن این مساله (توافق لوزان) چند ماهی فرصت داریم اما با خیال راحت می‌توانیم بگوییم نگرانی نخواهد بود مگر این که ایران تخطی کند. حتی یک میلی‌متر هم ببینیم تخطی داشته است، تحریمها باز می‌گردد. این بهترین راه دفاع در برابر فعالیت‌های هسته‌یی خواهد بود.
رییس‌جمهور آمریکا همچنین ادامه داد: اگر بازرسی‌ها و شفافیت‌ها ادامه پیدا کند و ایران آن گونه که طی مذاکرات نشان داده رفتار کند، تحریمها برداشته می‌شود. من از مسوولان خودم می‌خواهم تا کنگره و مردم ایالت متحده را در رابطه با این توافق توجیه کنند.
۴) کری در بخش دیگری از سخنانش ضمن تاکید بر احترام ایران به توافقات قبلی گفت: ایران تا به اینجا به همه مسئولیت های خود در موافقت نامه های گذشته در ژنو در چارچوب اقدام مشترک موقت به خوبی عمل کرده است و از سال ۲۰۱۳ تاکنون به خوبی به توافقات بین المللی احترام گذاشته است و در ازای این همکاری ها از جانب ایران آمریکا مرحله به مرحله تحریم ها را تقلیل خواهد داد و در جایی که ایران به توافق عمل نکند تحریم ها به جای خود بازخواهد گشت و به موجب این توافقات ایران تعهداتی را عهده دار خواهد شد و این نشان می دهد که در طول تاریخ دیپلماسی لازم بوده است تا از جنگ جلوگیری کند و اینکه ما صرفا از ایران بخواهیم که تسلیم شود عملیاتی نخواهد بود بنابراین توافق خوب این نیست که به همه خواسته های یک طرف برسد و به ضرر طرف دیگر باشد .
