سوت آغاز پیک ششم کرونا را وزیر بهداشت به صدا درآورده است. این پیک با جان‌گیری اُمیکرون، رنگ‌های قرمز و نارنجی را به نقشه کرونایی کشور بازگردانده و ۴۰ روز پس از شناسایی نخستین مورد مبتلا به این سویه در کشور، بالغ‌بر نیمی از موارد بیماری، به اُمیکرون اختصاص دارد و حالا این جدیدترین نسخه جهش‌یافته کرونا، جایگزین دلتا شده است. بخش‌های بیمارستانی در آستانه بازگشت به روزهای تلخی هستند که در پیک‌های چهارم و پنجم تجربه‌شده، اما این روزها در شهرها و میان مردم خبری از رعایت موازین بهداشتی نیست؛ انگارنه‌انگار که به تعبیر حمید سوری- رئیس کارگروه پیشگیری و بهداشت ستاد ملی مقابله با کرونا، فورانی که اپیدمی با واریانت اُمیکرون به دنبال خواهد داشت، مثل آتشفشانی است که یک‌دفعه گدازه‌های آن دامن مردم و کشور را می‌گیرد.
افزایش قابل‌ملاحظه و تصاعدی مبتلایان طی یک هفته اخیر کاملا مشهود بوده است، تا جایی که بیماران جدید شناسایی‌شده از ۳ هزار و ۵۰۰ نفر در دوم بهمن‌ماه به ۱۶ هزار و ۷۵۷ نفر در هشتم بهمن‌ماه رسیده اما به گفته پیام طبرسی- عضو کمیته علمی کشوری کووید ۱۹ تعداد مبتلایان به اُمیکرون بسیار بیشتر از آمار اعلامی روزانه است.
قله مرگ در اُمیکرون بیش از دلتا
طبق گزارش‌هایی که از زبان کادر درمان روایت‌شده، مراجعات مبتلایان، در بخش‌های اورژانس و بستری بیمارستان‌ها رو به تزاید است و پیش‌بینی‌شده که ظرف یکماه آینده تعداد مراجعات مبتلایان كرونا در كشور، رشد تصاعدی و انفجاری داشته باشد و برخلاف القای این تصور که از سوی برخی کارشناسان، مرگ ناشی از اُمیکرون کوچک پنداشته شده، داده‌های آماری اپلیکیشن ماسک نشان می‌دهد، «قله مرگ روزانه اُمیکرون در دانمارک و ایتالیا ۸ برابر بلندتر از دلتاست و این عدد در کانادا، سوئیس و فرانسه ۴ برابر، در استرالیا ۳ برابر و در سوئد ۲ برابر است.» بنابراین رکوردزنی در آمار جان‌باختگان بر اثر ابتلا به سویه اُمیکرون محتمل است و طبق سخنی که دکتر محمدرحیم کدیور- پزشک فوق تخصص عفونی کودکان و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز عنوان کرده، «یک فرد مبتلا به سویه اُمیکرون در صورت رعایت نکردن موازین بهداشتی، در مدت دو ماه می‌تواند ۱۰۰ میلیون نفر را به این بیماری مبتلا کند؛ یعنی بیشتر از آمار کل جمعیت ایران.» این هشدارها در حالی اعلام می‌شود كه آمار تزریق دز سوم واكسن كووید ۱۹ در كشور که قادر است تا ۹۰ درصد، مصونیت در مقابل كرونا ایجاد كند، بسیار ناچیز و كمتر ازیک‌سوم تعداد دریافت‌كنندگان دز دوم واكسن است. معاون فنی مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت از پیشنهاداتی گفته است که برای اعمال نظارت و کنترل ویژه بر ۹ گروه شغلی ارائه شده که به گفته او، این مشاغل اهمیت زیادی در بحث انتقال بیماری دارند، مانند مراکز صرف غذا، تالارهای پذیرایی، سینما، تئاتر، کنسرت‌های موسیقی، باشگاه‌ها و استادیوم‌های ورزشی، استخرها و مراکز تفریحی آبی، فروشگاه‌های زنجیره‌ای و دفاتر ارائه خدمات که پس از تصویب در ستاد ملی، تزریق دز سوم واکسن هم اجباری می‌شود، به‌طوری‌که خدمت‌دهنده و خدمت‌گیرنده به‌خصوص در این ۹ گروه شغلی باید حتما زمانی که در یک فضا باهم مواجه می‌شوند، واکسن تزریق کرده باشند که بیمار نباشند. طبق آخرین آمار وزارت بهداشت نزدیک به ۶ میلیون نفر از واجدین شرایط، برای دریافت واکسن اقدام نکرده‌اند و جمعیتی قریب به ۵/۶ تا ۷ میلیون نفر هم به‌رغم تزریق نوبت اول، برای دریافت نوبت دوم تأخیر دارند. ازاین‌رو، به‌سرعت هفت شهر قم، كاشان، فردوس، ابركوه، اردكان، خاتم و مهریز قرمز شده و ۴۳ شهر ازجمله تهران، اصفهان، مشهد، شیراز، بوشهر و كرمان در وضعیت نارنجی و ۲۱۷ شهر در وضعیت زرد کرونایی قرار دارند.
پیشروی‌های اُمیکرون در شرایطی ادامه دارد که به اذعان یونس پناهی، معاون تحقیقات وزیر بهداشت، «این سویه برخلاف سویه دلتا از قدرت انتشار بالایی برخوردار است؛ به‌گونه‌ای که دلتا پنج‌تا۶ روز زمان نیاز داشت تا فرد دیگری را درگیر کند، ولی این زمان در سویه اُمیکرون به ۵/۱ تا ۳ روز رسیده است.» بااین‌حال میزان رعایت پروتکل‌های بهداشتی به ۶۰ درصد هم نمی‌رسد و بسیاری از مراکز تجمعی بدون توجه به اصل فاصله‌گذاری فیزیکی و کنترل کارت واکسن و رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
افزایش تنوع در سبد واکسیناسیون برای ترغیب جامعه
دکتر «حمید سوری»- رئیس کارگروه پیشگیری و بهداشت ستاد ملی مقابله با کرونا بی‌توجهی به موازین بهداشتی را خطرناک توصیف کرده و درعین‌حال بر تکمیل فرآیند واکسیناسیون تأکید دارد و در خصوص دلایل عدم استقبال مردم از تزریق واکسن به «ما» می‌گوید: «یکی از مداخلات مهمی که در قطع زنجیره انتقال و مهار سرعت گسترش اپیدمی به‌ویژه با واریانت اُمیکرون اهمیت دارد، واکسیناسیون است اما به‌رغم در اختیار بودن واکسن، آن‌طور که انتظار می‌رفت از این مسئله استقبال نشده است، که این موضوع به چندین عامل بازمی‌گردد؛ نخست آنکه از مدت‌ها قبل که پروسه واکسیناسیون آغازشده، شفاف‌سازی لازم صورت نگرفته و آموزش‌هایمان ناکافی بوده و مردم همچنان با سؤالات و ابهاماتی راجع به عوارض واکسن مواجه‌اند. بنابراین وزارت بهداشت باید با شفاف‌سازی به‌ویژه از زبان افراد و کارشناسانی که مستقل هستند و منافع سازمانی ندارند، درباره عوارض احتمالی واکسن‌ها اطلاع‌رسانی و اطمینان و اعتماد لازم را در مردم ایجاد کند. نکته دوم آن است که امکان دسترسی گروهی از افراد به مراکز واکسیناسیون به‌طور مناسبی مهیا نیست، به‌ویژه کسانی که در مناطق دوردست هستند و سالمندان و افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای خاص دارند و یا به هر دلیلی امکان مراجعه به مراکز واکسیناسیون را ندارند؛ در اینجا وظیفه سیستم بهداشت و درمان کشور است که با واکسیناسیون فعال یعنی اعزام اکیپ‌های سیار و تقویت این اکیپ‌ها به‌ویژه در استان‌هایی که تراکم جمعیت کمتر است، سطح پوشش واکسیناسیون را افزایش دهد. سومین نکته‌ای که بسیار مهم است، این‌که سایر سازمان‌هایی که مستقیم و یا غیرمستقیم درگیر مسئله اپیدمی هستند باید مشارکت فعال‌تری داشته باشند. تنها نمی‌توان از وزارت بهداشت انتظار داشت این اپیدمی را با چنین ابعاد گسترده‌ای کنترل و واکسیناسیون جامعه را تکمیل کند. نکته دیگری که در مورد واکسیناسیون وجود دارد و باید به آن توجه کرد این است که باید تنوع واکسن‌های ما افزایش یابد و شاید بحث سفرهای خارجی بتواند به‌عنوان یک مورد دیده شود. یعنی واکسن‌هایی که در سبد واکسیناسیون کشوری ما قرار دارد، بعضا مورد استقبال کشورها برای ورود اتباع ایرانی نیست و این موضوع موجب می‌شود که تمایل مردم برای تزریق واکسن کمتر شود لذا نیاز است که مطالعات علمی عمیق‌تری صورت بگیرد.»
به گفته «سوری»، پایه همه این مسائل آن است که داده‌های مربوط به واکسیناسیون و عوارض و مسائل مرتبط با آن از دیوارهای بلند وزارت بهداشت بیرون بیاید و در اختیار محققان مستقل قرار بگیرد و آن‌ها بتوانند با تحلیل وضعیت آسیب‌شناسی کرده و نقاط و مکان‌های تیره و افرادی که واکسن نزده‌اند را واکاوی کرده و متناسب با شرایط نسخه مناسب و مؤثری را برای افزایش پوشش واکسیناسیون ارائه دهند. البته بخشی از علل نامناسب بودن سطح پوشش واکسیناسیون به گروه‌های ضد واکسن مربوط است که تأثیر آن‌ها در حال حاضر کمرنگ شده و در کشور ما تأثیر این گروه‌ها در وضعیت پوشش واکسیناسیون خیلی معنادار نیست.
تأثیر القائات غلط در کاهش تزریق واکسن
سوری موضوع القائات نادرست به جامعه مبنی بر آنکه اُمیکرون نقطه پایانی کروناست را از دیگر دلایلی برمی‌شمارد که موجب کاهش رغبت جامعه برای تزریق واکسن شده است: «بخش عمده‌ای از مسئله اپیدمی کووید ۱۹ مربوط به بحث رفتار و شیوه زندگی و باورهای مردم است. بی‌شک هنگامی‌که این مقوله را کمرنگ ببینیم و مردم در همه بخش‌ها به‌ویژه همراهی و همکاری با برنامه‌هایی که در سطح کشور انجام می‌گیرد، مشارکت نکنند، شاهد این عوارض خواهیم بود. باید بر روی مشارکت حداکثری مردم حساب ویژه‌تری باز کرد تا این عوارض را به حداقل ممکن برسانیم. بنابراین بخش آموزش و فرهنگسازی بسیار مهم است تا بتوانیم با اطلاعات غلط مقابله کنیم. زیرا مقابله با القائات غلط نسبت به کارهای اساسی که باید انجام بگیرد نقش جدی‌تری دارد.»رئیس کارگروه پیشگیری و بهداشت ستاد ملی مقابله با کرونا در ادامه، کاهش تأثیر واکسن‌های موجود را به‌عنوان مشکلی جدی قلمداد نکرده و می‌گوید: «بدیهی است که با آمدن واریانت‌های جدید، اثربخشی واکسن‌ها کمتر می‌شود به همین دلیل است که کشورها به دز سوم و چهارم روی آورده‌اند اما هنوز به آن شدت نیست که بگوییم اثربخشی واکسن‌های موجود آن‌قدر پایین آمده که دیگر پاسخگو نیست. از طرفی سایر کشورهای جهان نیز به دنبال آن هستند که واکسن‌های جدید تولید کنند و این موضوع ضرورت دارد، در غیر این صورت ویروس بر ما غلبه می‌یابد، چون هوشمند بوده و سعی دارد با اقدامات و واکسن‌های تولیدی مقابله کند. اما فعلا کاهش تأثیر واکسن‌های موجود را نمی‌توان به‌عنوان مشکلی جدی قلمداد کرد.»
توجه به نظارت، پایش و مطالعات تکمیلی در واکسیناسیون کودکان
پس از هفته‌ها بحث و بررسی، ستاد ملی مقابله با کرونا سرانجام واکسیناسیون گروه سنی ۵ تا ۱۱سال را مصوب کرده و سازمان جهانی بهداشت واکسن فایزر را برای کودکان زیر ۱۲ سال توصیه نموده است و احتمالا برخی کشورها از واکسن‌هایی شبیه به آن، همانند سوبرانا و سینوفارم استفاده کرده‌اند اما مادامی‌که توسط کمیته‌های مستقل و مجامع بین‌المللی تأيید نشود، سؤالات و ابهامات همچنان باقی خواهد بود ولی این موضوع همان‌طور که سوری تصریح کرده، نباید به خروج پروسه واکسیناسیون کودکان از دستور کار بینجامد، بلکه باید در کنار این اتفاق خوب، نظارت و پایش کامل و مطالعات تکمیلی نیز مدنظر باشد. سوری در این زمینه مطرح می‌کند: «کشورهایی که برای کودکان زیر ۱۲ سال خود واکسن تزریق کرده‌اند، عمدتا از واکسن‌های تأيید شده سازمان جهانی بهداشت استفاده کرده‌اند، اما این عبارت بدان معنا نیست که واکسیناسیون کودکان را قطع کنیم بلکه باید نظارت و پایش کامل و مطالعات تکمیلی صورت بگیرد و حتما عوارض واکسیناسیون را رصد و مرتب سطح ایمنی کودکان را بسنجیم. لذا یکسری اقدامات علمی باید در کنار این موارد انجام شود که این اقدامات صرفا اجرایی نیست. آنچه اشاره شد در کشور ما کمتر موردتوجه است و یا به‌صورت کمرنگ انجام می‌شود. به این مفهوم که جایگاه مطالعات و تحقیقات علمی در مورد واکسیناسیون و عوارض و دلایل عدم استقبال از سوی جامعه، چندان پررنگ نیست. درحالی‌که برای دز سوم نزدیک به ۱۷ درصد جامعه واکسن تزریق کرده‌اند، درصورتی‌که این رقم در اروپا بالای ۳۵ درصد است. بنابراین همه این موارد باید آسیب‌شناسی شود و پس‌ازآن می‌توانیم نسخه مناسب و مؤثری را برای رفع این نقیصه، ارائه کنیم.»
چه اقدامی مؤثر است؟/ اساس رنگ‌بندی شهرها از بنیان غلط
جدا از بحث واکسیناسیون که بسیار درخور اهمیت است، سایر راهکارهایی که می‌تواند در این وضعیت چاره کار باشد باید مدنظر قرار گیرد. اما باتوجه به تغییر نقشه رنگ‌بندی کرونا و افزایش شهرهای قرمز و نارنجی، چه تصمیمی در شرایط کنونی اثربخش است؟ رئیس کارگروه پیشگیری و بهداشت ستاد ملی مقابله با کرونا به این پرسش این‌گونه پاسخ می‌دهد: «اولا اساس رنگ‌بندی شهرها از بنیان غلط است و نمی‌تواند تصویر روشنی از وضعیت اپیدمی و یا سطح خطر در کشور را نشان دهد. این مسئله در مورد اُمیکرون بسیار جدی‌تر است، چراکه اساس رنگ‌بندی فقط بر پایه میزان بستری بوده، در مورد واریانت دلتا و یا بتا و سایر واریانت‌ها چون شدت بیماری به نسبت بالاتر بوده، اثر گمراه‌کنندگی آن مشهود نبوده است، اما
در حال حاضر، اساس رنگ‌بندی موجود کاملا گمراه‌کننده است و نمی‌تواند به ما در سنجش سطح خطر کمک کند. بنابراین اساسا اعتقادی به این رنگ‌بندی ندارم و فکر می‌کنم اگر از آن استفاده نکنیم نتیجه بهتری می‌گیریم. رنگ‌بندی شاخص‌ها و معیارهای اپیدمیولوژیک دارد و باید از روش‌هایی که بتواند سطح خطر را بسنجد استفاده کرد و مفصل به مسئولین مربوطه توضیح دادم که از چه مدل‌هایی می‌توان بهره گرفت. اما در خصوص اقداماتی که در شرایط اُمیکرون باید انجام داد، ذکر این توضیح ضرورت دارد که وضعیت موجود اپیدمی الگوی متفاوتی نسبت به واریانت‌های قبلی دارد. بنابراین آنچه در گذشته انجام داده‌ایم الزاما در شرایط حال حاضر پاسخگو نیست. هم‌اکنون با فشار زمان مواجهیم و باتوجه به سرعت گسترش اپیدمی باید از سیاست‌هایی استفاده کنیم که بتوانیم در کوتاه‌مدت اثر آن را مشاهده کنیم. مثل کمپین‌ها و پویش‌هایی که برای بیماریابی فعال و درمان سریع و مباحث مربوط به اکیپ‌های سیار واکسیناسیون و شدت عمل بیشتر به‌منظور رعایت پروتکل‌ها، انجام می‌شود لذا اقدامات ما باید زودبازده و کوتاه‌مدت باشد. طبق برآوردها در عرض چند هفته آینده، سرعت گسترش اپیدمی در کشورمان بسیار بالا می‌رود و پیامدهای آن نگرانی بیشتری را برای جامعه به دنبال دارد. رصد و رهگیری مستمر اپیدمی بسیار نکته مهمی است و در حال حاضر باید تیم‌های واکنش سریع، فعال‌شده و با شناسایی کانون‌های آلودگی که در کشور وجود دارد، آن‌ها را تحت مراقبت و کنترل خود بگیرند تا از گسترش دامنه اپیدمی کاسته شود. اگر این اقدامات صورت نپذیرد، جامعه تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد. از سوی دیگر، فعلا زود است که درباره تعطیلی کشور و بستن مدارس صحبت کنیم اما باید مرتب و به شکل روزانه، نسبت به پایش و نظارت و ارزشیابی اقدام کرد تا به‌سرعت واکنش نشان داده و گسترش اپیدمی را کنترل کنیم.»
***
تصمیمات ستاد ملی مقابله با کرونا: مسابقه ایران و امارات بدون تماشاگر و لغو موقت سفرهای استانی
روز گذشته در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا با توجه به افزایش دوباره شیوع این بیماری تصمیماتی اتخاذ شد و رئیس‌جمهور از دستگاه‌های مسئول ازجمله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان برنامه‌وبودجه خواست، پیگیر تأمین منابع لازم برای تجهیز مراکز درمانی و رفع هرگونه کمبود و کاستی درزمینه تجهیزات و داروهای لازم برای درمان کرونا باشند. هماهنگی‌های لازم با دستگاه‌هایی مثل هلال‌احمر و بخش‌های مختلف نیروهای مسلح برای آنکه در صورت لزوم بتوان از ظرفیت‌های این نهادها ازجمله امکانات پزشکی و درمانی آن‌ها برای مواجه با وضعیت شرایط خاص استفاده کرد، از دیگر تأکیدات رئیس دولت است. حجت‌الاسلام رئیسی این خبر را هم اعلام کرده که «ستادهای استانی مقابله با کرونا این اختیار را دارند تا در شرایط خاص و بنا به‌ضرورت محلی در چارچوب برنامه‌های کلی ستاد ملی، نسبت به اعمال محدودیت در بخش‌ها و شهرستان‌های هر استان تصمیم بگیرند و اجرا کنند.»رئیس‌جمهور در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا، مطرح کرده است، تعطیلی سراسری مدارس و دانشگاه‌ها به شکل سابق و شاخص‌های قبلی، نباید تکرار شود چراکه سبب زیان‌های فراوان ازجمله افت تحصیلی بسیار بالا شده است. ستادهای استانی مقابله با کرونا فقط حسب ضرورت می‌توانند مدارس هر بخش یا شهرستان را برای مدتی که لازم است، تعطیل کنند در راستای عمل به دستورالعمل‌ها و لزوم صیانت از جان شهروندان، مقررشده است که تا اطلاع بعدی و بهبود شرایط کنونی به لحاظ شیوع سویه جدید کرونا سفرهای استانی دولت موقتا انجام نشود. به گزارش ایسنا مصوب شده است که با توجه به افزایش شیوع کرونا، بازی تیم‌های ملی فوتبال ایران و امارات بدون حضور تماشاگران برگزار شود و اعضا تصمیم گرفتند که شاخص‌های تعیین رنگ‌بندی شهرها و نیز محدودیت‌ها و آثار مترتب بر این رنگ‌بندی‌ها در جلسات کمیته‌های تخصصی ستاد ملی مقابله با کرونا به روز و سپس در جلسه ستاد ملی کرونا تصویب شود.
