خط نيوز - چرا کاروانسرای بیستون ثبت جهانی شد؟

کاروانسرای بیستون متعلق به دوره صفوی، واقع در مجموعه‌ای ثبت جهانی شده به همین نام در ۳۰ کیلومتری شهر کرمانشاه، اخیرا به همراه ۵۳ کاروانسرای دیگر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

به گزارش ایسنا، در خصوص چگونگی احداث کاروانسرای شاه عباسی بیستون گفته می شود که یک شب شاه عباس صفوی خواب ترسناکی می‌بیند و برای اینکه خوابش تعبیر نشود، نذر می‌کند تا برای رفاه حال مسافران کاروانسرهایی را در کشور احداث کند. او ۹۹۹ کاروانسرا را در نقاط مختلف کشور بنا می‌کند و برای همین است که امروزه تقریبا در اکثر شهرهای ایران کاروانسراهایی با نام شاه عباسی به چشم می‌خورد. کرمانشاه نیز یکی از مناطقی بوده که از احداث کاروانسرهای شاه عباسی بی نصیب نمانده، چراکه این نقطه از کشورمان از زمان‌های باستان محل تردد کاروانیانی بوده که از فلات مرکزی ایران به بین النهرین می‌رفتند و بعدها هم زائرین و علمای بسیاری از این سرزمین برای رفتن به عتبات عالیات گذر می‌کردند. اینکه در گذشته و در عصر طلایی احداث کاروانسراها در دوره صفوی چه تعداد کاروانسرا در کرمانشاه ساخته شده دقیقا مشخص نیست، اما آنچه که امروز برجای مانده، سه کاروانسرای بیستون، ماهیدشت و قصرشیرین است که هر سه آنها با نام کاروانسرای شاه عباسی شناخته می‌شوند. هرچند کاروانسرای بیستون به دستور شاه عباس اول صفوی ساخته شده، اما با توجه به کتیبه‌ای که از شاه سلیمان صفوی(١١٠۵-١٠٧٧ هجری قمری) در این بنا باقی مانده، به نظر می‌رسد بنای این کاروانسرا در زمان پادشاهی شاه سلیمان و صدارت شیخ علی‌خان زنگنه به پایان رسیده است. این بنا در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و صدرات میرزا آقاخان نوری، توسط حاجی جعفرخان معمارباشی اصفهانی مرمت شد. کاروانسرای بیستون چگونه ثبت جهانی شد؟ کاروانسرای شاه عباسی بیستون به واسطه موقعیت قرارگیری آن در یک مجموعه ثبت جهانی شده و واقع شدن بر سر یک شاهراه باستانی از گذشته دارای اهمیت بسیار زیادی بوده است. این کاروانسرای تاریخی در طول دوره‌های گذشته فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته، به‌گونه‌ای که در دوره پهلوی به عنوان انبار غله از آن استفاده می‌شد و مدتی نیز محل زندگی خانواده‌های بی بضاعت بود. بعدها نیز در ابتدای انقلاب اسلامی نزدیک به دو دهه در اختیار سازمان امور زندان‌ها بود و پس از آن به میراث فرهنگی واگذار شد تا آن را مرمت کنند. اوایل دهه ۹۰ پس از مرمت‌های زیادی که روی این بنا صورت گرفت، تغییر کاربری داده و به یک هتل پنج ستاره بین‌المللی تبدیل شد و رفت و آمد گردشگران به آن بالا گرفت. سال ۱۳۹۵ که اولین اقدامات برای ثبت جهانی کاروانسراهای ایرانی در قالب یک پرونده مشترک در دستور کار قرار گرفت، از سوی مسئولین میراث فرهنگی استان سه کاروانسرای بیستون، ماهیدشت و قصرشیرین به وزارتخانه معرفی شد، اما از بین این سه کاروانسرا، کاروانسرای بیستون از سوی ارزیابان یونسکو به دلیل داشتن برخی شاخصه‌ها انتخاب شد و جزء ۵۴ کاروانسرایی قرار گرفت که پرونده آنها برای ثبت جهانی در سال ۱۳۹۹ به سازمان یونسکو ارسال شد. ۲۸ مهر سال گذشته بود که ارزیاب یونسکو بازدیدی از این کاروانسرای تاریخی که اکنون با نام هتل لاله بیستون معروف شده داشت و حتی یک شب را هم در این هتل کاروانسرا اقامت کرد. نگاه ارزیاب یونسکو به شرایط این کاروانسرا کاملا مثبت بود و این یک امیدواری بزرگ برای ثبت جهانی کارونسرای بیستون به شمار می‌رفت. سرانجام کاروانسرای بیستون به همراه ۵۳ کاروانسرای دیگر مربوط به دوره‌های ساسانی تا قاجار از ۲۶ استان کشور در تاریخ ۲۶ شهریور در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو در جمع فهرست میراث جهانی قرار گرفت. کاروانسرای بیستون چگونه ثبت جهانی شد؟ و اما اینکه این کاروانسرای ارزشمند در کرمانشاه چه معیارها و شاخص‌هایی دارد که باعث شد در مسیر ثبت جهانی شدن قرار گیرد، سوالی است که مدیرکل میراث فرهنگی استان در گفت‌وگو با ایسنا به آن پاسخ می‌دهد. داریوش فرمانی یکی از مشخصه‌های مهم این اثر ثبت جهانی شده را حفظ اصالت و پایداری بنا عنوان کرد و گفت: این بنا در محدوده جهانی بیستون قرار گرفته است. جایی که دوره‌های مختلف فرهنگی را از پارینه سنگی تا عصر پهلوی در آن داریم و یکی از مهمترین و با ارزشمندترین محوطه ‌ای باستانی در کشور و در دنیا است. وی تاکید کرد: درون محوطه تاریخی بیستون که این کاروانسرا در آن واقع شده، آثار ارزشمندی از دوران پیش از تاریخ ایران تا دوران اسلامی وجود دارد. آثاری که ۲۸ مورد از آن ها به ثبت ملی رسیده که این امر در نوبه خود در کشور منحصر به فرد است. این مسئول ادامه داد: یکی از شاخصه‌های مهم دیگر این بنای تاریخی، قرار گرفتن در مسیر شاهراه باستانی است، شاهراهی که امروزه هم کارکرد خود را حفظ کرده است. مدیرکل میراث فرهنگی استان معماری منحصربفرد را از دیگر ویژگ‌ های این بنای تاریخی عنوان کرد و گفت: کاروانسرای شاه‌عباسی بیستون به سبک چهار ایوانی دارای ۶۰.۸۳ متر طول و ۵۰.۷۴ متر عرض است. در چهار گوشه این بنا، برجهایی قرار دارد؛ برجهایی ضلع غربی مدور و برجهایی ضلع شرقی هشت ‌ضلعی است. وی تصریح کرد: دیوار محیطی این کاروانسرا از داخل و خارج تا کف طاق‌نماها با سنگ‌های تراشیده و از کف طاق‌نماها به بالا با آجر ساخته شده است. دروازه ورودی این کاروانسرا به عرض ۳.۵ متر در ضلع جنوبی است. در هر طرف این دروازه، هفت طاق‌نما قرار دارد. پس از دروازه، فضایی سرپوشیده با طاق جناغی دیده می‌شود که در طرفین آن، دو ایوان با طاق هلالی است. فرمانی افزود: طی قرن های گذشته، هیچ‌گونه دخل و تصرفی در اصل این بنا اتفاق نیفتاده و همین موضوع اهمیت آن را دوچندان می کند. وی از تغییر کاربردی این بنا به عنوان یکی از شاخصه‌های مهم دیگر کاروانسرای بیستون نام برد و افزود: امروزه این کاروانسرا کارکردی فرهنگی پیدا کرده است و به یک هتل زیبا تبدیل شده که گردشگرانی را از سراسر دنیا به سوی خود جذب می‌کند. فرمانی عنوان کرد: اکنون که این بنای تاریخی به ثبت جهانی رسیده، در تلاشیم تا برنامه‌های حفاظت و مرمت آن را به شکل جدی‌تر پیگیری کرده و برای معرفی هرچه بیشتر آن تلاش کنیم. کاروانسرای بیستون در محل روستای بیستون کهنه در مقابل فرهاد تراش(نقش برجسته مشهور داریوش)، در محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون قرار دارد. این اثر در تاریخ ۱۳ مرداد ۱۳۵۳ با شماره ثبت ۹۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده بود. پیش از این مجموعه تاریخی بیستون و منظر فرهنگی تاریخی اورامانات از استان کرمانشاه در فهرست آثار جهانی قرار گرفته بودند.