خط نيوز - نقش آفرین‌های ثبات در عراق

خط نیوز ; ثبات سیاسی و امنیتی در پهنه عراق، در این سال ها فقط مساله عراق نبوده؛ مساله جمهوری اسلامی ایران، ایالات متحده آمریکا، عربستان و ترکیه نیز بوده و به همین خاطر در چندسال اخیر به جای «ثبات»، «کانون ثابت» بحران‌های منطقه‌ای بوده است.

جمهوری اسلامی ایران در ساختار سیاسی و امنیتی‌اش در این سالها نقش ویژه‌ای برای عراق ترسیم کرده و ثبات در عراق از دغدغه‌های مهم ایران بوده و هست. فی الواقع قدرت گرفتن دو گروه معتدل و تندروی شیعیان در عراق، تقویت جایگاه «اکراد» در ساختار سیاسی عراق، نقش ویژه مرجعیت شیعه، نقش آفرینی سنی‌های خوش خیم(ضد بعثی) و تلاقی منافع قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در عراق (ایران، ایالات متحده آمریکا، عربستان و ترکیه) از جمله مهمترین دلایلی بوده که عراقِ پس از صدام برای جمهوری اسلامی ایران مهم شده است.

ثبات سیاسی در عراق واحد و یکپارچه تامین کننده منافع ملی ایران نیز محسوب می‌شود به همین روی ایران در این سالها بیش از آنکه حضور اقتصادی و فرهنگی در عراق داشته باشد، به گسترش نفوذ در میان احزاب و اقوام مختلف این کشور پرطایفه پرداخته است؛ نکته‌ای که از منظر برخی نقطه ضعف رفتار سیاسی ایران به شمار می‌رود اما تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران در ساحت حاکمیتی ایران دستیابی به بازارهای عراق را امری لازم اما ناکافی می‌دانستند چون تیم رقیب یعنی ایالات متحده آمریکا در این نزدیکی ساکن شده بود.

ایالات متحده آمریکا به عنوان رقیب جدی جمهوری اسلامی ایران در عراق، گاهی نفوذ ایران بر عراق را بزرگ جلوه می‌داد و گاهی نیز آن را ناچیز می‌شمارد. اگرچه ساختار حاکمیتی عراق و نفوذ ایالات متحده هیچ‌گاه اجازه نداد نوری المالکی ابزار ایران شود اما نقش ایران در عراق به گونه‌ای بوده که «دیوید ایگناتیوس»، ستون نویس آمریکایی روزنامه «کوارنت» می‌نویسد: «ایران مسیر بازگشت ثبات در عراق است و شورای همکاری خلیج فارس باید با ایران در زمینه عراق رایزنی کند.»

در یکصدسال اخیر تغییر ساختار سیاسی در عراق -به جز دوران دیکتاتوری صدام- همواره چالش برانگیز بوده، چرا که مردم این سرزمین بیش از آنکه مفهوم دموکراسی را درک کرده باشند، هنوز درگیر قبیله گرایی و طایفه گرایی خود هستند؛ نکته‌ای که برای آمریکایی‌های تازه وارد به عراق قابل درک نبود اما جمهوری اسلامی ایران به سرعت خود را به طوایف عراق نزدیک کرد و از همان ابتدا در ساختار سیاسی عراق نقش آفرین بود.

حتی زمانی که نوری المالکیِ ملی گرا و مخالف گسترش نفوذ ایران دولت را در اختیار گرفت، ایران از طریق کردها به ویژه جلال طالبانی که از «قم» به «عراق» رفته و رئیس جمهور شده بود، تعامل با نوری المالکی را برای پیشبرد سیاست‌هایش در عراق در دستور کار خود قرار داد و در این مسیر آنچنان موفق بود که مخالفان حضور جمهوری اسلامی ایران در عراق می‌گفتند: نور المالکی پیگیر سیاست‌های ایرانی‌هاست.

آیت‌الله سیستانی و نقش ویژه ایشان را نباید در عراق نادیده گرفت؛ روحانی نواندیشی که با فاصلهٔ گرفتن حساب‌شده‌ از نهادهای قدرت، قدرت و نفوذ خود را دوچندان کرد و «مدیریت بحران نجف» در سال ۲۰۰۴ و همچنین اثرگذاری موضع گیری او در بحران انتخاب نخست وزیر که در چندماه اخیر شاهد آن بودیم نشان از تاثیر کلام وی در تغییرات ساختاری حاکمیت عراق دارد.

در این سالها هرگاه در عراق رفتارهای سیاسیون به بحران نزدیک شده، مواضع آیت الله سیستانی در مسیر راهگشایی و عبور از بحران بوده و تقریبا مورد احترام اقوام و طوایف و قدرت های نقش آفرین در عراق قرار گرفته است.

ایالات متحده آمریکا، از هنگامه ورود به عراق تا هم اکنون، نقش ویژه و اثرگذاری داشته است. ورود و خروج ایالات متحده آمریکا در عراق این کشور را دستخوش درگیری‌های متعدد کرده است تا جایی که برخی‌ها معتقدند آمریکا نباید به یکباره عراق را ترک می‌کرد چرا که هنوز دموکراسی در این کشور حتی «هجی» هم نشده است.

این سخنان زمانی بیشتر به گوش رسید که عراقی‌ها در انتخاب رئیس جمهور، نخست وزیر و رئیس مجلس با چالش جدی و عدم توافق مواجه بودند؛ آن هم در دوره‌ای که خطری مانند «داعش» امنیت این کشور را به شدت با خطر مواجه کرده است.

عربستان و ترکیه دو قدرت منطقه‌ای که یکی در حمایت از سنی ها و دیگری در مراقبت و همراهی کردها، خود را محق برای نقش آفرینی در عراق می‌دانند به همین خاطر برخی ناظران سیاسی معتقدند که تضاد منافع میان ایران و این دو کشور در عراق تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری را برای حاکمیت سیاسی عراق با چالش مواجه کرده است.

البته حضور و تهدید بزرگی مانند «داعش» مهمترین مرکز ثقل هماهنگی همه قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در عراق شده است و شاید حضور خطرناک و پررنگ «داعش» یکی از مهمترین دلایلی بود که انتخاب حیدر العبادی، سیاستمدار شیعه عراقی بدون درگیری پایان یافت. اگرچه نزدیکی دیدگاه العبادی به سیاستمداران «کرد» که در فضای غبارآلود عراق زمزمه‌های استقلال به زبان آورده بودند و حمایت جمهوری اسلامی ایران، آیت الله سیستانی و قدرت‌های منطقه‌ای از وی، موجب شده که طوایف عراق گوشه چشمی هم به دموکراسی نمایند تا از خطر جنگ داخلی در امان بمانند.
*الف