خط نيوز - بحران آب جدی است، از آب مجازی غافل نشویم

آب مجازی به مقدار آبی گفته می‌شود که برای تولید یک محصول در مراحل مختلف استفاده شده است. هرچند این میزان آب به چشم ما به‌ عنوان مصرف‌کننده نمی‌آید و در محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد، اما به هر حال برای تولید آن محصول، مصرف شده است.

بعنوان مثال برای تولید یک کیلو هندوانه به حدود ۵۰۰ لیتر و یک کیلو خیار به حدود 200 لیتر آب نیاز است و اگرچه این مقدار آب در محصول نهایی دیده نمی‌شود، اما باید در محاسبات مرتبط با میزان مصرف آب به آن توجه کرد. دکتر حسین آگهی عضو هیئت علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی کرمانشاه در گفت وگو با ایسنا، با تاکید بر ضرورت توجه به مقوله آب مجازی در کشور به ویژه در شرایط کنونی که با بحران منابع آبی مواجه هستیم، اظهار کرد: آب مجازی در واقع مفهوم همان ضرب المثل معروف است که می گوید "فکر نان کن، خربزه آب است". اگر خربزه و هندوانه و دیگر محصولات آب‌بر را نکاریم و نتوانیم آنها را وارد هم بکنیم چیز زیادی را از دست نداده ایم، اما اگر محصولات استراتژیکی مثل گندم نکاریم و نان نداشته باشیم نمی توانیم به حیات خود ادامه بدهیم، چون امروزه دولت‌های بزرگ از محصولات استراتژیکی مثل گندم به عنوان سلاح خود برای فشار آوردن به دیگر دولت‌ها استفاده می کنند و برای استقلال سیاسی کشور نیاز به تولید محصولات استراتژیک داریم. وی با بیان اینکه کاشت محصولات آب‌بر در شرایط کنونی که با بحران آب مواجه هستیم هیچ توجیهی ندارد، گفت: حدود 90 درصد آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و این یعنی باید فکری برای جلوگیری از هدرفت منابع آبی در این بخش کرد. عضو هیئت علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی کرمانشاه با تاکید بر اینکه باید روی آب مجازی حساب کنیم، گفت: هم اکنون اکثر دشت های مهم کشور در وضعیت ممنوع از نظر برداشت آب هستند و در چنین شرایطی کاشت هندوانه و برنج باید ممنوع و محصولات با نیاز آبی کم جایگزین آنها شود. آگهی تاکید کرد: در کشور با بحران آب مواجهیم و این را همه از مسئولین کشوری گرفته تا مسئولین محلی و کشاورزان و مردم می‌دانند، اما با این وجود نمی دانم چرا هنوز در استان‌هایی که درگیر کم‌آبی هستند باید برنج کاشته شود و یا هندوانه و گوجه فرنگی و دیگر محصولات با نیاز آبی بالا باید روی دست کشاورزان بماند. وی اضافه کرد: ارزش آب خیلی بیشتر از آن است که آن را صرف تولید هندوانه و برنج کنیم. اگر حساب کنیم مثلا برای تولید یک کیلوگرم برنج چیزی حدود 100 هزار تومان آب مصرف می‌شود اما همان برنج را می توانیم با کیلویی 10 هزار تومان وارد کشور کنیم. هندوانه، برنج، خیار، گوجه فرنگی و... محصولات آب بری هستند که در شرایط کنونی کشت آنها در کشور در سطح زیاد هیچ توجیهی ندارد. وی با بیان اینکه توجه به آب مجازی می‌تواند کمک زیادی برای حل بحران آب باشد، اضافه کرد: آشنایی با آب مجازی و محاسبه میزان آن می‌تواند باعث جایگزینی محصولات، تغییر الگوی کشت و افزایش بهره‌وری در مصرف آب شود. به‌ این‌ ترتیب آب برای مصارف ضروری داخلی و تولید محصولاتی که دارای ارزش اقتصادی بالاتری هستند، ذخیره می‌شود. این استاد دانشگاه ادامه داد: با محاسبه و مدیریت آب مجازی می‌توان در حد قابل قبولی بر بحران آب فائق آمد و منابع آبی را برای آیندگان حفظ کرد. آگهی با بیان اینکه آب مجازی برای کشورهایی که با محدودیت و بحران منابع آبی روبرو هستند، خیلی اهمیت دارد، گفت: زمانی که کشوری به صادرات و واردات کالا و محصول با کشورهای دیگر می‌پردازد، در واقع در حال مبادله آب از نوع مجازی آن است. حال اگر این مقدار محاسبه‌شده و در سیاست‌های وارداتی و صادراتی لحاظ شود، می‌تواند برای بسیاری از کشورهایی که در شرایط بحرانی منابع آبی هستند کارساز باشد. آگهی با بیان اینکه باید تجارت محصولات کشاورزی بر مبنای بهینه‌سازی ترکیب صادرات و واردات باشد، گفت: منظور از بهینه‌سازی کاهش صادرات و افزایش واردات آب مجازی است. هرچند باید به این نکته توجه شود که تکیه منحصربه‌فرد بر چنین امری در یک کشور سبب خواهد شد که تنها محصولات معدودی که به آب مصرفی کمتری نیاز دارند کشت شود که این مسئله می تواند کشور را با چالش هایی هم مواجه کند، لذا ضروری است ضمن پرداختن به الگوهای مبتنی بر کاهش محتوای آب مجازی، به سیاست‌های دیگری نیز در این راستا توجه شود. وی ادامه داد: محاسبه آب مجازی در برنامه های تجارتی می‌تواند باعث اصلاح ترکیب صادرات شود. منظور از اصلاح، کاهش تولید و صادرات محصولاتی است که در فرآیند تولید نیاز به آب زیاد دارند، اما ارزش اقتصادی آن‌ها در بازارهای جهانی ناچیز است. چگونه می توان کشاورزان را از کشت محصولات آب‌بر منصرف کرد؟ آگهی از نبود الگوی کشت به عنوان یکی از چالش های پیش روی مقابله با بحران آب در کشور یاد کرد و گفت: وقتی هیچ الگویی برای کشت وجود نداشته باشد، چطور انتظار داریم کشاورزان محصولات آب‌بر کشت نکنند. وی با بیان اینکه باید با آموزش کشاورزان را آگاه کرد، گفت: اگر کشاورزان بدانند که بحران آب جدی است، در نحوه کشت و کار خود تغییر اختیاری خواهند داد، اما باید اول نگرش انها را نسبت به آب و منابع آبی تغییر داد. اگر کشاورزان بدانند آبی که برای تولید یک هندوانه مصرف می‌کنند، چندین برابر قیمت هندوانه ارزش دارد، دیگر اقدام به کشت آن نخواهند کرد. عضو هیئت علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی کرمانشاه ادامه داد: اگرچه آموزش می تواند نقش مهمی در بی رغبتی کشاورزان به کشت محصولات با نیاز آبی بالا داشته باشد، اما فقط آموزش کافی نیست و دولت باید با سیاست‌گذاری درست مشوق‌هایی را برای توسعه کشت های با نیاز آبی کم در نظر بگیرد. دولت می تواند با در نظر گرفتن مشوق هایی مثل یارانه، حمایت از کشت های با نیاز آبی کم، اختصاص تسهیلات ارزان قیمت برای مکانیزاسیون اراضی کشاورزی و... کشاورزان را به سمت کشت محصولات با نیاز آبی کم سمت و سو دهد.