خط نيوز - روزگار کودکی برنگردد، دریغا

گزارش زهرا اردشیری / از وقتی ویروس کرونا شیوع پیدا کرد، اقشار زیادی دچار آسیب ‌شدند و در مورد آنها صحبت شد اما کسانی که کمتر در رابطه با آن حرف زده‌اند و بسیار آسیب‌پذیر هستند، کودکان هستند؛ کودکانی که در روزهای کرونایی زندگی می‌کنند و محدودیت‌های زیادی دارند، نه دیگر مثل بچه‌های دهه 60 می‌توانند وقت‌شان را به بازی در کوچه و خانه فامیل و آشنا بگذرانند و نه حتی مثل کودکان دهه 70 و 80 به مهد کودک بروند. چهاردیواری خانه تنها فضایی است که آنها می‌توانند در آن حضور داشته باشند چرا که هر بی‌احتیاطی ممکن است جان‌شان را به خطر بیندازد. عوارض این محدودیت‌ها برای کودکان ممکن است در چند سال آینده خودش را نشان بدهد. به همین خاطر سراغ دو روانشناس در این حوزه رفتیم و نظر آنها را جویا شدیم. امیرعلی چهارساله و تک‌فرزند است. از زمان شیوع ویروس کرونا تا به حال چهار یا پنج باری همراه با پدر و مادرش با ماشین شخصی برای هواخوری بیرون از خانه رفته‌اند و این چند ماه را در خانه مانده است. این روزها پدر و مادر او شاهد رفتارهای عجیب و غریب امیرعلی هستند. دیگر با اسباب‌بازی‌هایش بازی نمی‌کند، مدام بهانه می‌گیرد و می‌خواهد از خانه بیرون برود؛ جیغ می‌کشد و دائم به مادرش وابستگی شدید نشان می‌دهد. پدر امیرعلی به خبرنگار «صبح‌نو» می‌گوید قبل از اینکه سر و کله ویروس کرونا پیدا شود، به مهد کودک می‌رفت و با همسالانش بازی می‌کرد اما حالا نمی‌توانیم اجازه بدهیم از خانه خارج شود یا حتی او را به پارک ببریم. همین موضوع کلافه‌اش کرده و بهانه‌گیری می‌کند. خانم مونا فلسفی، متخصص روانشناسی کودک و نوجوان به «صبح‌نو» می‌گوید: «کودکانی که هر روز در معرض بمباران‌های خبری درباره ویروس کرونا هستند، از دوستان‌شان دور شده‌اند، فعالیتی در محیط باز ندارند، شرایط اقتصادی خانواده‌شان تغییر کرده و نگرانی سلامت پدر و مادر و عزیزان‌شان هستند و زندگی‌شان متاثر از ویروس کرونا شده‌است. اولین تاثیر ویروس در زندگی کودکان، محروم‌شدن آنها از حضور در پارک‌ها و فضای باز بوده است. انتقال پیام‌های حاوی ویروس کرونا و آمار مبتلایان و مرگ و میر و صحبت از اخبار در خانواده‌ها، آسیب دیگری بوده که آرامش کودکان را متاثر کرده و به سلامت آنها آسیب می‌رساند. افزایش تنش‌های خانوادگی بین والدین و فرزندان نیز از دیگر تاثیراتی است که این ویروس و شرایط اجتماعی به دنبال داشته است.» اضطراب و افسردگی کودکان در آینده استرس، اضطراب و پرخاشگری از مشکلات دیگری است که دامن کودکان را گرفته است. فلسفی می‌گوید: «در کودکان مکانیزم‌های دفاعی روان ضعیف‌تر از بزرگسالان است؛ به همین دلیل کودکان از نظر مقابله با استرس آسیب‌پذیرتر از بزرگسالان هستند. قبل از هر چیزی والدین باید استرس‌خود را مدیریت کنند؛ استرس واگیردار است و به کودکان منتقل می‌شود. شرایط سخت حاضر در کودکان مشکلات روحی مثل اضطراب، افسردگی و وسواس ایجاد می‌کند. کودکان اضطراب را به صورت ناخن جویدن، شب ادراری، بی‌قراری و بهانه‌گیری نشان می‌دهند؛ همچنین افسردگی به‌صورت پرخاشگری، دل‌درد و سردرد در کودکان بروز می‌کند. اضطراب و افسردگی دوران کودکی زمینه‌ساز مشکلات روحی در آینده است.» به گفته این متخصص روان‌شناسی کودک و نوجوان، بچه‌ها به دلیل در خانه ماندن و تک‌فرزندی دچار خجالتی بودن، اضطراب اجتماعی، گوشه‌گیری و مشکلات در روابط بین‌فردی خواهند شد. همچنین خشم ناشی از طولانی‌مدت ماندن در خانه و ندیدن دوستان، زمینه مشکلات در مهارت‌های ارتباطی با کودکان دیگر را ایجاد می‌کند.» ازدست‌دادن رویدادهای مهم و آسیب به کودکان بچه‌ها ممکن است تولد خود و دوستان‌شان یا رویدادهای مهم دیگر زندگی‌شان را به‌خاطر شیوع ویروس از دست بدهند. مونا فلسفی در این رابطه می‌گوید: «از دست دادن رویدادها و فعالیت‌های اجتماعی مهم اثر بدی روی کودک دارد. کودکان کاملاً حق دارند تا از خللی که بیماری کرونا در زندگی روزمره‌شان به‌وجود آورده، ناراحت باشند. کودکان این حس از دست دادن را بیشتر از بزرگسالان احساس می‌کنند، زیرا درصد زیادی از زمان کوتاه زندگی‌شان را دربرگرفته، ولی برای ما بزرگسالان به این شدت نیست، زیرا این معضل را با تجربیات خود و طول عمر خود می‌سنجیم. ما به‌عنوان بزرگسال می‌توانیم اینطور به کودکان کمک کنیم که اجازه بدهیم ناراحت باشند و ناراحتی خود را بروز بدهند و با آنها همدلی کنیم، زیرا بسیاری از آنچه لغو شده، رویدادهایی بوده که شاید فقط یک‌بار در زندگی‌شان دیده‌اند و حتی اگر ما به‌عنوان بزرگسال فکر نمی‌کنیم که چندان مشکل بزرگی باشد، باید در نظر بگیریم که کودکان ماه‌ها منتظر این رویدادها بوده‌اند. علاوه بر همدلی و بعد از ابراز آن، می‌توانیم به آنها کمک کنیم تا وضعیت را قبول کنند.» چگونه به کودکم بگویم در خانه بماند؟ این متخصص روان‌شناسی کودک و نوجوان با بیان اینکه سوال متداول خانواده‌ها این است که برای کودکم سخت است بفهمد که چرا ما الان تمام‌مدت در خانه هستیم، چگونه به وی توضیح بدهم؛ می‌گوید: «به کودکان خردسال با اشاره‌ به اوضاع سابق درمورد وضعیت حال توضیح بدهید. خوب است که بگویید یادت هست که وقتی سرما می‌خوردی، تو را در خانه نگه می‌داشتیم و به مهد کودک نمی‌فرستادیم تا بقیه هم مریض نشوند؟ خب حالا هم همینطور هست، ولی این ویروس خطرناک‌تر از سرماخوردگی است و برای همین ما در خانه می‌مانیم تا مطمئن باشیم که ویروسی نشویم و کسانی هم که ویروسی شده‌اند در خانه‌هایشان می‌مانند تا مطمئن شوند که ویروس‌شان را به کسی منتقل نمی‌کنند.» فلسفی اعتقاد دارد دلتنگی برای دوستان برای همه کودکان در هر سنی سخت است، درحالی‌که نوجوانان ممکن است بهتر درک کنند که چرا در حال حاضر نمی‌توانند با دوستان خود معاشرت کنند؛ برای بچه‌های کوچک‌تر، درک این موضوع سخت‌تر است. او راهکاری مقطعی پیشنهاد می‌کند و می‌گوید: «والدین می‌توانند بگویند می‌دانم که واقعاً دلت می‌خواهد دوستانت را از نزدیک ببینی، ولی تا آن زمان، دوست ‌داری یک نامه برایش بنویسی و به دستش برسانیم؟» بهترین فرصت برای خانواده‌ها همه روانشناس‌ها نظر منفی نسبت به ماندن کودکان در خانه ندارند؛ مثلا آقای عزیزالله تاجیک، رییس دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه خوارزمی به «صبح‌نو» می‌گوید: «کودکان زیر سن 6 سال بیشتر به محیط خانواده احتیاج دارند و گرایشات اجتماعی آنها کمتر است.» او ادامه می‌دهد: « آینده کودکان دوران کرونا بستگی به نوع رفتارها در فضای خانواده دارد. بچه‌ها در سنین زیر 6 سال خیلی هم به بازی‌های بیرون از خانه احتیاجی ندارند، در صورتی که این احتیاج برای نوجوانان بسیار زیاد است.» رییس دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه خوارزمی اعتقاد دارد اگر محیط خانه محیطی امن برای کودکان باشد و خانواده چالشی در این دوران نداشته باشند، اتفاقا فضای مناسبی برای تربیت و رشد کودکان فراهم می‌شود.» به گفته او در خانواده‌هایی که چالش و کشمکش وجود داشته باشد و اعضای خانواده روابط مستحکمی با هم نداشته باشند، بدترین فضا برای رشد کودک در این ایام است و کودک نیاز به روابط بیرون از خانواده را بیشتر احساس می‌کند؛ همچنین روند تربیتی آنها را مختل می‌کند.» تاجیک پیشنهاد می‌دهد در این ایام خانواده‌ها فرصت را غنیمت بدانند و مهارت‌های گفتاری با کودکان‌شان را گسترش دهند. او می‌گوید: «خانواده‌ها عادت کنند با کودکان به تناسب رشد فکری و ذهنی‌شان گفت‌وگو کنند؛ یعنی از یک طرف با زبان کودکانه با کودکان ارتباط بگیرند و از طرفی گفت‌وگو متناسب با سن جنسی آنها را یاد بگیرند.» به گفته رییس دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه خوارزمی این ایام برای خانواده‌هایی که حسرت حضور در خانه کنار فرزند را داشتند، یک غنیمت است و بهترین فرصت که روابط کودک و پدر و مادر تقویت شود. همراهی با پدر و مادر در کارهای خانه، آموزش مهارت‌های فردی به کودکان و انجام بازی‌های خانوادگی می‌تواند به کودکان در این ایام کمک کند.»