کد مطلب: 70571
شنبه ۲۳ دی ۱۴۰۲ ساعت ۱۱:۰۸
برخود امام علی(ع) در دفاع از حقوق شهروندی و جامعه در برخورد با گروهای مسلح غیرقانونی
نهج‌البلاغه نگاه فراگیری درباره حقوق شهرون هودی ارائه می‌دهد که نه از روی عاطفه، که از قوه عقل بهره می‌گیرد و تنوع را رسمیت می‌بخشد. سرانجام، جامعه مورد نظر امام علی(ع) انسجام یافته، به همبستگی می‌رسد.
نهج‌البلاغه در بخش‌هایی مفهوم حق را مورد توجه قرار داده است. این مفهوم، آنگاه اهمیت می‌یابد که با تاکید بر عملی شدن از جانب امام علی(ع) روبرو می‌شود. حاکمیت سیاسی حضرت بستر مناسبی برای درک آن بخش از سخنان ایشان فراهم آورد که دخالت سیاسی را برای کسب قدرت محقق کرده و توجیه‌پذیر می‌سازد. شهروندی از جمله مفاهیمی است که در صورت تحقق، اخلاق ویژه‌ای را به ارمغان می‌آورد و به اصلاح جامعه کمک می‌کند. این مفهوم به خصوص از حیث اهمیت انسان و رعایت اصل تساوی مورد توجه قرار می‌گیرد و شامل دو طیف موافقان و مخالفان می‌شود. رابطه متقابل اجتماعی که از لوازم شهروندی است، با اعتلای حق در جامعه تبلور می‌یابد. اگر مفاهیم مذاکور که در نهج‌البلاغه مطرح شده‌اند، گرایش به برقراری حقوق انسان به عنوان شهروند دارند، در مغرب زمین پس از گذشت یک هزاره و با افت و خیزهای فراوان به تازگی مطرح شده‌اند.
حاکمیت امام علی(ع)
دوران حاکمیت سیاسی امیرالمومنین(ع) پس از بروز مشکلاتی واقع شد و حضرت علی ضمن بیان مسائل پیش‌آمده، مواضعی را مطرح می‌کنند که دیدگاهشان را درباره شماری از مفاهیم اجتماعی و حقوقی نشان می‌دهد، در خطبه سوم نهج‌البلاغه، دوران حاکمیت خلیفه‌ای را با عبارت «حوزه خشنا» مطرح می‌کند و می‌فرماید: او خلافت را در حوزه‌ای از خشونت قرار داد که نزدیک شدن به آن میسر نبود؛ به گونه‌ای که کلماتش خشن و لغزش و خطا در آن زیاد بود؛ بنابراین مرتب عذرخواهی می‌کرد: «فصیرها فی حوزه خشناء، یغلظ کلمها، و یخشن مسها، و یکثر العثار فیها، و الاعتذار منها.» (نهج‌البلاغه، خطبه 3) آنچه از این عبارات به دست می‌آید، همانا یادآوری خشونت در آن دوران است.
در این میان، هدف امیرالمومنین سازگار ساختن اخلاق و عدالت بود تا ارزش‌های اسلامی را حیا کند. از این روی، گرچه کسانی کوشیدند حکومت ایشان را ناموفق جلوه بدهند، اما می‌توان با اطمینان اظهار داشت که ایشان در هدف خود موفق بودند، آنگونه که دوران حکومت حضرت سرمشقی ارائه می‌دهد که در آن قدرت با حفظ ارزش‌ها همراه می‌شود و بدین‌ترتیب، ایشان بر رعایت حقوق همگانی پافشاری می‌ورزید. امام علی(ع) در دوران حکومت خود با مشکلاتی روبرو بود که در دوران پیامبر اکرم(ص) وجود نداشت. مخالفت کسانی که می‌توان آنان را گروه مخالفان مسلح نامید. آنان حضرت را متهم بر تخطی از قانون می‌کردند و مبنای نظری سخنشان نیز آیه شریفه: «ان الحکم الا لله» بود.
در منظر امیرالمومنین(ع) برداشتن سلاح و برهم زدن نظم جامعه جرم است. اما این امر با اعتراض و انتقاد تفاوت دارد، بنابراین توجه به حقوق فردی در جامعه اسلامی از موضوعات برجسته‌ای است که حضرت در حساس‌ترین زمان که مخالفت با ایشان اوج گرفته بود، مورد توجه قرار می‌دهد. در منطق امام جامعه اسلامی به همه شهروندان تعلق دارد و همگان از حقوق یکسان برخوردارند، تا زمانی که دست به سلاح نبرند.
برای مثال در نحوه برخورد امیرالمومنین (ع) با چنین موردی،
حضرت در جنگ نهروان، با خوارج به دفعات به مذاکره و گفت‌وگو پرداخت و از آنها خواست که سلاح به دست نگیرند و وارد جنگ نشوند و آرامش را حفظ کنند. امام راه هرگونه نقد، گفت‌وگو و اعتراض را برای آنان باز می‌گذارند. اما وقتی خوارج سلاح در دست گرفتند و اقدام نظامی صورت دادند، حضرت اجتماع آنها را از بین برد و توان نظامی‌شان را درهم شکست. اما آنها را دنبال نکرد و اسیر ننمود و با آنها همچون کفار رفتار نکرد. به محض آنکه آنها فرار کردند، حضرت نیز از جنگ دست کشید و اموال کشتگان نیز به فرزندانشان رسید.
حسین جلیلی کارشناس ارشد حقوقی عمومی
